Ирода назариялари

Иродавий актлар

Ихтиёрий ҳаракат тузилмаси

• Н.Ах. Ихтиёрий ҳаракатни икки томонини ажратиб кўрсатди: қўзғалишни шаклланиши (интенция) ва уни амалга ошириш. Биринчиси мотивация билан боғлиқ бўлса, иккинчиси эса ҳарактни амалга ошириш ҳамда уни назорат қилиш билан боғлиқ.

Ихтиёрий ҳаракат тузилмаси

• Н.Ланге эса тўрта қисмга ажратди:
• Эҳтиёж, ҳис этиш, яъни интилиш
• Мақсад қўйиш
• Ҳаракатни тасаввур қилиш
• Ўзини ўзи ҳаракатлантириш

Ихтиёрий ҳаракат тузилмаси

• С. Л. Рубинштейн тўрт босқичга ажратди:
• 1) қўзғалишни фаоллаштириш ва мақсад қўйиш;
• 2) муҳокама ва мотивлар кураши;
• 3) ҳаракат қилиш ҳақида қарор қабул қилиш;
• 4) ҳаракатни ижро этиш .
• .

• В. И. СЕЛИВАНОВ:
• Ҳаракат мақсадини қўйиш;
• Ижрони фикран режалаштириш
• Ўзи ижро этиш

• «Ирода-инсоннинг ҳар хил психик жараёнларни ва ўзининг фаолиятини детермнацияловчи ва ўзи томонидан тартибга солиш қобилияти» [«Психология» луғутида 1990, с. 62].

Р. Ассаджиоли (R. Assagioli, 1974).

• 1) англашилган мақсад, уни баҳолаш, баҳолаш асосида мотивацияни вужудга келиши;
• 2) мулоҳазалаш;
• 3) бир неча мақсаддан биттасини танлаш;
• 4) танловни тасдиқлаш;
• 5) мавжуд воситаларни ҳисобга олиб ҳаракат режасини тузиш
• 6) ҳаракатларни ижро этиш.

Х. Хекхаузен (2003)

• иродавий актни ният ва истакларни амалга оширилиши, амалда эса интеция (қўзғалишни) иницирлаш ва ҳаракатини назорат қилиш
• Ҳаракатни амалга оширишнинг барча жараённи: тайёргарлик, преакциялаш, акционал ва акционалликдан кейинги

• Ихтиёрий ҳаракатнинг беихтиёр инициацияси: идеомотор ҳаракат, мускулларнинг кучсиз динамикаси, мускуллар иннервацияси

Ирода кучини намоён бўлишининг ахлоқий баҳолаш

• Р. Ассаджиоли ажратиб кўрсатди:
• 1) “кучли” иродани; ирода кучини аниқ техника ёрдамида доимий тренировка қилиш орқали эришиш мумкин;
• 2) “моҳирона ирода”га — минимал куч сарфлаш орқали натижага эриш қобилияти;
• 3) “яхши” иродани; иродавий ҳаракат ахлоқий мотивациялар, яъни умумқабул қилган ахлоқ талабаларига жавоб бериш бўйича қатъий амалга оширилиши лозим.