Iroda nazariyalari. Reja

 
Irodaviy fazilatlar va ularni shaqllantirish. 
 
Iroda faoliyatning ichki qiyinchiliklarni yengishga qaratilgan ongli 
tuzilma va o’z-o’zini boshqarish sifatida eng avvalo o’ziga,o’z 
hissiyotlariga, hatti-harakatlariga hukmronlik qilishdir. Bu hukmronlik 
har xil odamlarda har xil bo’lib, irodasi kuchli va irodasi kuchsiz 
deyiladi. 
Irodasi sustlikning namoyon bo’lish doirasi xuddi kuchli irodaning 
xarakterli sifatlari kabi rang-barangdir. Irodasi sustlikning eng quyi 
darajasi psixika normasi chegarasidan tashqarida bo’ladi. Abuliya va 
apraksiya, masalan, shunga kiradi. 
Abuliya- bu miya xastaligi, shikastlanishi zaminida yuzaga 
keladigan, faoliyatning yo’qligidir. Vrachning aytganini bajarish 
zarurligini aniq bilgan bemor buning uchun biron narsani qilishga o’zini 
majbur qila olmaydi. Topshiriqni bajarishni iloji boricha arzimas 
sabablar bilan paysalga soladi. 
Apraksiya - miya shikastlanishi natijasida kelib chiqadigan, 
harakatni maqsadga muvofiqligining murakkab buzilishidir. Masalan, 
qo’lini biror narsaga uzatib, uning yonidan o’tkazib yuboradi, yoki 
piyolani og’ziga emas yelkasiga olib boradi, stoldagi ovqatni olib yeya 
olmaydi. Abuliya va apraksiya og’ir kasallangan odamlarga xos, 
nisbatan kam uchraydigan xastalik. 
Yalqovlik- kishining qiyinchiliklarni yengishdan bosh tortishga 
intilishi, irodaviy kuch-g’ayrat ko’rsatishni qat’iy ravishda istamasligi 
iroda sustligining eng tipik ko’rinishidir. 
Irodaning ijobiy fazilatlari juda xilma-xil va ko’pdir. Qahramonlik, 
sabotlilik, qat’iylik, mustaqillik, o’zini o’zi tuta bilish va b. 
Irodaning mustaqilligi boshqa kishilarning fikrini, ularning 
maslahatlarini hisobga olishda ushbu fikrlar va maslahatlarga nisbatan 

---

ma’lum tanqidiylikni nazarda tutadi. Qat’iylik kabi mustaqillik asosan, 
irodaviy harakatni nazorat qilishning ichki to’xtab qolishini aniqlaydi. 
Irodaning mustaqilligi o’jarlikka, tanbeh berishga qarama-qarshi bo’ladi. 
Irodaviy fazilatni baholash kuchli va kuchsiz o’lchov bilan 
ifodalanmasligi kerak. Irodaning tarbiyalanganligi, agar hal qiluvchi 
bo’lmasa ham, muhim ahamiyatga ega. (Har bir harakatni o’z o’rnida, 
meyorida qilish, ehtiyojni qondirish eng avvalo shaxsning o’z individual 
xususiyatlariga bog’liq). 
Irodani mustaqil tarbiyalash usullari ham har xil bo’lishi mumkin, 
lekin ularning hammasi quyidagi shartlarga amal qilishni o’z ichiga 
oladi: 
1.
Irodani tarbiyalashni nisbatan arzimas qiyinchiliklarni bartaraf 
etishni odat qilishdan boshlash kerak. 
2.
Qiyinchiliklarni va to’siqlarni bartaraf etish ma’lum maqsadlarga 
erishish uchun amalga oshiriladi. Maqsad qanchalik ahamiyatli bo’lsa, 
irodaviy motivlar darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, kishi shunchalik 
katta qiyinchiliklarni bartaraf etishga qodirdir. 
3.
Qabul qilingan qaror bajarilishi kerak. Har gal, qachonki, qaror 
qabul qilinib, uning bajarilishi yana va yana kechiktirilaversa kishining 
irodasi izdan chiqaveradi. 
4.
Har doim uzoqqa mo’ljallangan maqsadni o’z oldiga qo’yishga 
odatlanish kerak. Qilayotgan ishini tugatib yana nima bilan 
shug’ullanish rejasiga ega bulish kerak. 
5.
Maqsadga erishish uchun o’ziga zarur sharoitlarni yarata olishga 
odatlinish kerak. Ishga kirishishdan oldin joy, asboblar, material 
bo’lishiga erishish. 
6.
Rejim asosida ishlashni odat qilish. Sutkaning qaysi qismida nima 
bilan shugullanish kishini bezovta qilishi kerak. Men nima uchun 
«Axborot» yoki «Davr» dasturini ko’rmadim? qabilida o’zini - o’zi 
koyishi. 
Irodali kishi - o’z vaqtining chinakam xo’jayini, mutasaddisi bo’lishi 
kerak.