Irgasheva durdona yakubdjanovna ma’luMotlar oMbori

Vii bob. Ma’luMotlarNi taQSiMlaNGaN 
QaYta iSHlaSH
7.1. umumiy tushunchalar
Tarmoqqa ulanmagan shaxsiy kompyuterda MBBT joylashtiril-
ganda, MB doim tanho huquqqa ega bo‘lgan rejimda ishlatiladi. 
Agar bu MB bilan bir nechta foydalanuvchi ishlasa (foydalansa) 
ham ularni faqat ketma-ket ishlata olishlari mumkin. Lekin lo-
cal (mahalliy) ma’lumot bazasini qo‘llash shuni ko‘rsatdiki, ular-
ga mo‘ljallangan axborotlar ko‘p foydalanuvchi xarakterga ega. 
Shuning uchun ma’lumot bazasi bilan foydalanuvchilarni bir 
vaqtda ishlash imkoniyatini ta’minlovchi MBBT ishlab chiqish 
zaruriyatini vujudga keltiradi.
Axborotlarga har xil foydalanuvchilarning bir vaqtda murojaat 
qilish imkoniyatini ta’minlovchi ma’lumotlar bazasini boshqarish 
tizimlariga, taqsimlangan ma’lumot bazalari boshqarish tizimlari 
deb ataladi.
Umuman olganda MB ishlatish rejimlari 7.1.1-rasmda ko‘rsa-
tilgan.
Taqsimlangan MBBTning ishlatilgan asosiy tushunchalarni 
ko‘rib chiqamiz.
MB markazlashgan
7.1.1- rasm. 
Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash resurslari. 

---

117
MB foydalanuvchisi ma’lumot bazasiga murojaat qiluvchi 
shaxs yoki dastur:
– 
so‘rov foydalanuvchini MBga undan axborotlarni 
o‘zgartirish, olish yoki kiritish maqsadida qo‘llangan murojaat 
jarayoni;
– tranzaksiya MBdagi ma’lumotlarni takomillashtirish (olish, 
o‘chirish, o‘zgartirish va boshqalar) amallar ketma-ketligi. U 
MBni bir ziddiyatsiz holatlardan boshqa ziddiyatsiz holatga 
o‘tkazadi.
MB mantiqiy tuzilmasini MBning fizik mustaqil bosqichda 
aniq lash hammadan yaqinroq, u MBning konseptual modeliga 
mos keladi. 
MB topologiyasi yoki taqsimlangan ma’lumot bazasining 
strukturasi – tarmoqda MBni fizik tashkil qilishni taqsimlash 
sxemasi.
Lokal avtonomli (локальная автономность) – bu mahal-
liy MB axborotni va u bilan bog‘langan ma’lumotlarni aniqlash 
mahalliy shaxsga tegishli ekanligini va u tomondan boshqarishni 
ang latadi.
Uzoqlashgan so‘rov – modemli bog‘lanishi ishlatilib bajariladi-
gan so‘rov.
Uzoqlashgan tranzaksiyalarni amalga oshirish imkoniyati 
– SQL so‘rovlar to‘plamidan tashkil topgan bitta tranzaksi-
yani bitta uzoqlashgan tugunda qayta ishlash. Taqsimlangan 
tranzaksiyalarni ta’minlash bir nechta SQL so‘rovlardan tashkil 
topgan bir necha tarmoq tugunlarida (uzoqlashgan yoki ma-
halliy) bajarilayotgan, har bir so‘rov shu bitta tugunda qayta 
ishlanadi.
Taqsimlangan so‘rov har xil tarmoq tugunlardagi MB ma’lu-
motlarini qayta ishlashda foydalanadigan so‘rovdir. Taqsimlan-
gan ma’lumotlarni qayta ishlash tizimlar birinchi avlodi MB 
bilan bog‘langan. Ularda multiprogrammasi operatsion tizimlar 
asosida qurilib markaziy EHM tashqi xotira qurilmalarida saq-
langan va murojaatni terminali ko‘p foydalanuv chi rejimida foy-
dalangan.
Bunda foydalanuvchi terminallari o‘z resurslariga (ya’ni 
ma’lumot lar ni qayta ishlash va saqlash uchun ishlatiladigan) ega 
bo‘lmaganlar. 

---

118