Irgasheva durdona yakubdjanovna ma’luMotlar oMbori

6.1. SQl standartlari va tarkibi
Birinchi relatsion ma’lumotlar bazasini boshqarish tizim-
lari (MBBT) IBM kompaniyasi tomonidan 1970-yil boshlarida 
yaratilgan. Xuddi o‘sha vaqtlarda shu sistemalarda ishlashga 
mo‘ljallangan ma’lumotlar tili yaratilgan edi. Uni tajriba nusxasi 
SEQUEL (structured English query language – strukturalash-
gan inglizcha so‘rovlar tili) keyinchalik bu qisqartma ixcham-
lashtirilib, SQL (structured query language) deb nomlandi. 
Aniq qilib aytganda bu MBBT qism tili hisoblanadi, chunki, 
MBBT boshqa til vositalariga ham ega. 1981-yilda IBM rela-
tsion MBBT SQLIDS ishlab chiqdi. Xuddi shu vaqtda Rela-
tive Software Inc (hozirgi ORACLE Corporation) kompaniyasi 
relatsion MBBTni chiqargan edi. Bu mahsulotlar ma’lumotlar 
bazasini boshqarishga mo‘ljallangan tizimlarni standarti bo‘lib 
qoldi. Bu mahsulotlar tarkibiga SQL ham kiritilgan edi. SQL 
ma’lumotlari qism tili standartiga aylandi. Boshqa MBBT ishlab 
chiquvchilar o‘zining SQL versiyasini ishlab chiqishdi. Ularda 
IBM mahsulotini asosiy imkoniyatlarigina bo‘lmagan. O‘zining 
MBBT ba’zi afzalligini ko‘rsatish uchun ishlab chiquvchi-
lar SQLning ba’zi kengaytmasini (qo‘shimchasini) kiritdilar. 
Shu bilan birga hamma tan oladigan SQL standarti ustida ish 
olib borildi. 1986-yili Amerikaning milliy standartlar instituti 
(American National Standarts Institute ANSI) rasmiy SQL – 
86 standartini chiqardi. U 1989-yili yangilandi va yangi SQL 
– 89 nomini oldi. 1992-yili bu standart SQL – 92 (ISO, IEC 
9075:1992) deb nomlandi. Oxirgi SQL standartining versiyasi 
SQL – 2003 bo‘lib hisoblanadi. SQL aniq MBBT amalga oshi-
rilgani biroz standartdan farq qiladi, uni ishlab chiqaruvchi 
firmalarning o‘zi e’lon qiladi. Masalan, ko‘p MBBT (masalan, 
Access 2003, Postqre SQL – 7,3) SQL – 92 ni to‘laligicha 
ta’minlamaydi. Ular standartga kirmagan elementlarni ham o‘z 
ichiga oladi. Lekin MBBTni ishlab chiquvchilar ko‘proq stand-
artga mos kelishiga harakat qiladilar.
SQL yaratilayotganda, oddiy, tabiiy tilga yaqin relatsion 
ma’lumotlar bazasi so‘rovlar tili sifatida loyihalangan.
SQL tili deklarativ (tavsiflovchi) til hisoblanadi, shu bilan u 
dasturlash tillaridan farq qiladi. Buning ma’nosi SQL tilida be-

---

91
riladigan ifodalar nima qilish kerakligini tavsiflaydi, ya’ni uni 
qanday bajarish kerakligini ko‘rsatmaydi.
Hozirgi kunda SQL tilining ikkita ko‘rinishi mavjud va ish-
latiladi:
• 
interaktiv SQL;
• 
qurilgan (kiritilgan) SQL.
Interaktiv SQL interaktiv rejimda foydalanuvchilarni SQL 
so‘rovlarini berish va natijalarni olishda ishlatiladi. 
Qurilgan yoki kiritilgan SQL odatda birorta dasturlash tilida 
(C, C++ va boshq.) yozilgan dastur ichiga kiritilgan SQL ko-
mandalaridan tashkil topadi. Bu esa tilni ishlatadigan dasturlarni 
relatsion ma’lumotlar bazasi 
dagi ma’lumotlar bilan ishlashida 
moslashuvchanlikni va samaradorligini ta’minlaydi. Lekin bunda 
kiritilgan tilda qo‘shimcha interfeys vositalar talab etiladi.