Irgasheva durdona yakubdjanovna ma’luMotlar oMbori

2.3. Microsoft access Mbbt
Microsoft Access – bu Microsoft firmasi tomonidan ishlab 
chiqilgan dasturlash muhitidir. U katta hajmdagi axborotlarni saq-
lovchi relatsion ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimini yara tish 
uchun mo‘ljallangan. Microsoft Access foydalanuvchi 
ga ma’lu-
motlarni qayta ishlash va yara tishni avtomatlashtirish uchun hamda 
ma’lumotlar bilan ishlash jara yonida ularni boshqa rish uchun talab 
qilinadigan barcha vositalarga ega. Microsoft Access ti zimi ishlab 
chiqarishning har xil sohalarida axborot tizimlari ishlab chiqish
uchun yetarli imkoniyatlarga ega. Uni ko‘pincha kichik axborot 
tizimlarini yaratishga mo‘ljallangan MBBT deyishlariga qara-
masdan, unda shunday imkoniyatlar mavjudki, unda foydalanuv-
chilarning ko‘p murakkab masalalarini, jumladan loyihalash ning av-
tomatlashtirilgan tizimlarini ishlab chiqish yoki avtomatlashtiril gan 
ekspert tizimlarini ishlab chiqish mumkin. Access ishlatib yaratilgan 
jadvallarni 2 mlrd yozuvlargacha saqlash mumkin.
MBBT Access quyidagi xarakteristikalarni uning ma’lumot 
baza asosida axborot tizimlari ishlab chiqish metodologiyala-
rini o‘rganish
uchun boshqa tizimlarga nisbatan ancha ustun 
qo‘yadi:
– dasturlash tili imkoniyatlarini egallamagan mutaxassislar-
ning oson o‘zlashtirib olishi, axborot tizimlari loyihalash vaqtini 
va uni ishlab chi qish xarajatlarini kamaytiradi;

---

25
– Windows ilovalari bilan to‘g‘ri mos kelishi;
– MBga grafik va multimediya obyektlarini qo‘yib yaratish 
imkoniyatlari;
– Lokal (mahalliy) va global tarmoqlarda ishlash imkoniyat-
larini;
– boshqa dasturiy vositalarda yaratilgan MB jadvallarini ish-
latish imkoniyatlarini.
Access MBBTning muhim afzalliklaridan biri boshqa dasturiy 
mahsulotlardan foydalanib ishlab chiqilgan ma’lumotlar bilan 
ishlash imkoniyatlari, boshqa ma’lumotlar bazasiga ma’lumotni 
importlash yoki boshqa ma’lumot bazalaridan ma’lumotlarni eks-
portlash imkoniyatlarining borligi.
Access ma’lumotlariga murojaat ochiq standartni ta’minlovchi 
ODBS (ODBS – Open Data Base Connectivity) ixtiyoriy 
ma’lumotlar bazasi bilan o‘zaro ta’sir qiladi.
Access MBBTda axborotlar bilan barcha amallar ma’lumotlarni 
o‘qish, qo‘yish, olib tashlash va boshqalar SQL tili komandalari 
bilan bajariladi.
Bu kitobda SQL – 2003 standart elementlari keltirilgan, ular 
hammasi ham mavjud MBBT tomonidan o‘zgarishsiz berilaver-
maydi. Shuning uchun texnik hujjatlarga murojaat qilish kerak. 
SQL ishlab chiqilganda oddiy tabiiy tilga yaqin relatsion MB oddiy 
so‘rovlar tili sifatida loyihalangan.
Amaliyotda MB bilan dasturchilar tomonidan protsedura til-
larida C++, Visual Basic, Java, Pascal, Delphi va boshqa til-
larda yozilgan ilovalar bilan ishlaymiz. Ko‘p hollarda ilovalar 
maxsus vizual ishlab chiqish muhitlarida, masalan, Delphi, Mic-
rosoft Access, Visual Dbase va h.k. yaratiladi. Bunday hollarda 
ilova yaratuvchilariga dastur kodini yaratishga hojat yo‘q. Uni 
sistemaning o‘zi bajaradi. Har holda dastur kodi yozish mini-
mal bo‘ladi. Yaratilgan ilovalar qulay grafik interfeysga ega bo‘lib, 
ko‘pincha foydalanuvchilardan bevosita SQL tilida so‘rov yara-
tishni talab qilmaydi. Buni ilovalarning o‘zi bajaradi. Ilova MBga 
murojaat qilganda, SQL ishlatish va ishlatmaslik mumkin. SQL 
ma’lumotlar qo‘shish, olib tashlash, o‘zgartirishga samarador usul 
bo‘lsa ham, u yagona usul emas. Agar ilovada SQL tilini ishlatish 
mumkin bo‘lsa, undan foydalanish kerak.
Relatsion MB foydalanuvchi interfeysi ta’minlovchi ilova-
dan musta qil ravishda haqiqatda mavjud bo‘lishi mumkin. Agar 

---

26
qandaydir sabablarga ko‘ra bunday interfeys mavjud bo‘lmasa, 
bog‘lanishga yordam beradigan qandaydir ilova yordamida amal-
ga oshirish mumkin (masalan, Borland Sql Explorer).
SQL tili deklorativ (tavsiflovchi) til hisoblanadi. Shu bilan u 
dastur yozadigan tildan farq qiladi. Buning ma’nosi SQL tilidagi 
beriladigan ifo dalar nima qilish kerakligini tavsiflaydi. Ya’ni uni 
qanday bajarish kerakligi ko‘rsatilmaydi.
MBBTda so‘rovlar kerak bo‘lgan ma’lumotlarni bajarish ke-
rak bo‘lgan ishlarni (funksiya, amallar) batafsil tavsiflanmaydi.
Biz faqat nima olish zarurligini tavsiflaymiz. So‘rovni bajarish 
natijasida MBBT biz so‘ragan ma’lumotlar to‘plangan jadvalini 
chiqaradi.