ҚИРҚ олтинчи илмий-амалий конференцияси материаллари

1.Transliteratsiya usuli. 
Tarjima tili harflari yordamida asliyat leksik 
birliklarining tovush shaklini qayta tiklash. Masalan: 
Interpol 
so‘zi INTERPOL shaklida 
tarjima qilinadi. 
Masalan, nasroniylar payg‘ambari nomini inglizlar «Jesus», ruslar «Iisus», 
o‘zbeklar esa «Iso» tarzida talaffuz etadilarki, tarjimada ayni tillarda qabul qilingan 
an’anaga rioya qilish kitobxon ko‘z oldida biror yurtdoshi yoki o‘z diniy vakilini emas, 
balki nazarda tutilgan diniy-tarixiy yoki afsonaviy shaxsni jonlantiradi.”2 
Shuningdek, transliteratsiya usuli orqali pul birliklarini tarjimada berish mumkin. 
“Amerika Qo‘shma Shtatlari «dollar»ining, ingliz «funt sterling»ining, Yevropa Ittifoqi 
«yevro»siyu hind «rupiya»sining, afg‘on «afg‘oniy»sining transliteratsiya qilinmasdan, 
o‘zbek «so‘m»i bilan almashtirib qo‘yilishi, AQSh «brendi»i, ingliz «viski»si, nemis 
«shnapse»sining rus «vodka»si orqali talqin etilishi ingliz boshiga «shlyapa» o‘rniga 
o‘zbek «do‘ppi»sini, egniga «palto» yoki «plashch» o‘rniga «to‘n» yoki «yaktak» 
kiygizib qo‘yish bilan baravar.”3
Hikoyadan misol keltiramiz:
Chorshanba bozor kuni edi. Usta Abdurahmon Faxriddinga 
ikki so‘mlik 
pul 
berdi.(16) 
It was the day of Wednesday bazaar. Master Abdurahman gave 
two soums
money 
to Fakhriddin. 
Bu yerda o‘z-o‘zidan ko‘rishimiz mumkinki, pul birliklari transliteratsiya orqali 
tarjima qilingan.Transliteratsiya orqali tarjima berilganda iqtibos berish ham mumkin. 
Bu tarjimada pul so‘zi ishlatilgani uchun havola berib o‘tilmagan. Lekin havola berib 
o‘tilsa ham bo‘lardi. 
Paxta bayramini yor-jo‘ralar bilan 
Guliston 
rayonida o‘tkazdik (46) 
We spent cotton holiday with friends in 
Guliston 
district. 
Bu yerda ham joy nomi bo‘lgan Guliston rayoni tarjimada 
Guliston 
district deb berib 
o‘tilgan, ya’ni transliteratsiya usuli orqali 
Guliston 
district deb berilgan. 
Realiyalar har doim tarjimon oldiga vazifa qo‘yadi: bular transliteratsiya qilishmi 
yoki tarjima qilishmi? Ikki yo‘ldan birini tanlash bir nechta sabalarga bog‘liq, bular 
matnni xarakteri, kontekstda realiyaning ahamiyati, realiyaning xarakteri tillarning o‘zi 
hamda tarjima asarni kitobxoniga bog‘liq. 
Transliteratsiya usulidan foydalanishning asosiy sababi – asliyatda qo‘llanilgan 
milliy xususiyatli lisoniy vositalarning tarjima tilida mavjud bo‘lmaganligi tufayli 
asliyatning milliy xususiyatini tarjima tili sohiblariga xos xususiyat bilan almashtirib 
qo‘yish yoki tarjimani umuman bunday xususiyatdan mahrum etish kabi holatlarga yo‘l 
qo‘ymaslikdan iboratdir.
Shunday qilib, transliteratsiya xalqlar turmush tushunchalarini aks ettiradigan xos 
so‘zlarni tarjimada talqin etishning eng samarali usullaridan bo‘lib, uning yordamida 
asliyatning milliy xususiyati siqiq holda talqin etiladi.
Tarjima tilida goho asliyatdagi lisoniy vositalar ma’nolariga ma’lum darajada 
yaqinroq mazmunli birliklar uchrasa-da, ular o‘zlarining shartli muqobillaridan yo 
xislat-xususiyat yoki shakl-hajm-miqdor jihatlaridan farqlanadiki, bu tafovut ularning 

---

~ 288 ~ 
tarjimada o‘zaro almashinuviga yo‘l qo‘ymaydi. Masalan, asliyatga mansub bo‘lgan 
xalqqa xos pul hamda masofa-uzunlik birliklari, ro‘zg‘or ashyolari, kiyim-kechak, 
yegulik-ichkilik kabi ko‘pgina tushunchalarni anglatadigan so‘zlarni transliteratsiya 
yo‘li bilan talqin etish asarda aks etgan o‘ziga xos muhit va sharoitning kitobxon ko‘z 
oldida ochiq-oydin jonlanishini ta’minlaydi. Asosli transliteratsiya kitobxon tasavvurini 
boyitadi, uning tili lug‘at zahirasini kengaytiradi.