Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish

1.2. Koronavirus pandemiyasining mamlakatimiz iqtisodiyotiga salbiy ta’siri 
1 
XVF²: ”Pandemiyaning salbiy ta’siri 2020 yilning birinchi yarmiga to’gri keldi 
2 
va bu iqtisodiyot uchun o’g’ir sinov bo’ldi. Lekin o’z vaqtida cheklash va qo’llab 
3 
quvvatlash, samarali choralar, hamda iqtisodiy tadbirlarni samarali qo’llab bilish 
4 
natijasida yilning oxirigacha O’zbekiston iqtisodiyoti ijobiy tomonga o’sdi”,- deb 
5 
ta’kidladi. 
6 
Respublikamiz 
uchun koronavirus pandemiyasi ta’siridagi iqtisodiy 
7 
yo‘qotishlarni qoplash uchun bizningcha bu yil 5 yoki 6 oy talab etiladi va o’tgan
8 
yilda iqtisodiy o‘sish pasayib 1,4 – 1,6 foiz atrofida bo‘ldi va joriy yili esa qabul 
9 
qilingan Inqirozga qarshi chora tadbirlarning mahsuli sifatida o‘sish sur’ati 7,0 
10 
atrofida va undan yuqori bo‘ladi. 
11 
Vaziyatning keskin o‘zgaruvchan bo‘lishini inobatga olib bugungi kunda 
12 
kutilayotgan makroiqtisodiy vaziyat bo‘yicha nisbatan aniq prognoz ko‘rsatkichlarini 
13 
ishlab chiqish murakkab bo‘lib qolmoqda. 
14 
O‘zbekistonning "Bir makon-bir yo‘l" davlatlari bilan hamkorligi ulkan va hali 
15 
to‘la amalga oshirilmagan salohiyatga ega ekanligini ahamiyatga olish darkor. 
16 
O‘zbekiston Prezidenti Sh.Mirziyoyev tomonidan bildirilgan transport, innovatsiya 
17 
va ta’lim sohalaridagi aniq tashabbuslar O‘zbekiston-Xitoy munosabatlarini yangi 
18 
darajaga ko‘tara oladi va "Bir makon-bir yo‘l" doirasida barqaror iqtisodiy o‘sish va 
19 
rivojlanishga to‘siq bo‘lib turgan eng dolzarb muammolarni hal qilish bo‘yicha 
20 
hamkorlikka yo‘naltiradi. O‘zbekiston “Bir makon-bir yo‘l” loyihasini, transport, 
21 
savdo, investitsiya, energetika va yuqori texnologiyalar sohalaridagi tashabbuslarni 
22 
amalga oshirishni qo‘llab-quvvatlaydi. Hamkorlik doirasida Markaziy Osiyoni Xitoy 
23 
va Rossiya orqali Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yevropa mamlakatlari bozorlari 
24 
bilan bog‘laydigan transport-logistika yo‘nalishlarini ochish bo‘yicha dasturlarni 
25 
ishlab chiqishda faol ishtirok etmoqda. 
26 
27 
28 
29 
30 
31 
24 
32 

---

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, hozirgi davrda nafaqat insoniyat hayotiga, balki 
1 
ayrim davlatlar va umuman dunyo iqtisodiyotiga ham jiddiy xavf tug‘dirmoqda. 
2 
Investorlarning vahima sababli aksiyalarini sotib yuborishi oqibatida dunyo bo‘ylab
3 
yetakchi bo‘lgan birjalarda yuzaga kelgan inqirozni ekspertlar oxirgi 10 yillikda 
4 
kuzatilmagan, deb baholashmoqda. 
5 
Mazkur vaziyat oddiy “informatsion panika” emas, balki jahon iqtisodiyotiga 
6 
jiddiy tahdid ekanini dunyodagi yetakchi moliyaviy institutlar, xalqaro tashkilotlar va 
7 
ayrim davlatlar amalga oshirayotgan harakatlardan ham kuzatish mumkin. 
8 
Jumladan, AQSh Federal Rezerv Tizimi iqtisodiy faollikni barqaror holatda 
9 
ushlab turish maqsadida, bazaviy foiz stavkasini 0,5 foiz punktga tushirdi. Mazkur 
10 
qaror 2008 yilgi inqiroz davridan beri birinchi marta bo‘layotgani ahamiyatga 
11 
molikdir. AQSh moliya vazirligi huzurida kichik va o‘rta tadbirkorlikni rivojlantirish 
12 
bo‘yicha maxsus komissiya tuzilgan. 
13 
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OECD) 2020 yildagi jahon 
14 
iqtisodiy o‘sish sur’atlari prognozini 0,5%ga kamaytirdi. IHRT, savdo urushlari va 
15 
siyosiy tanglik tufayli o‘zi shundoq ham “jar yoqasida”gi dunyo iqtisodiyotining 
16 
hozirgi kundagi ta’minot zanjirining uzilishi, resurslarga bo‘lgan talabning 
17 
sustlashishi, turizmdagi pasayish tendensiyasi va kasallik sababli iste’molchilar 
18 
ishonchining kamayishi bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqda. 
19 
IHRT hisobotiga ko‘ra, eng yomon ssenariy (Downside scenario) bo‘yicha, 
20 
ya’ni pandemiya ko‘lamining dunyo bo‘ylab kengayishi, pandemiyaga qarshi 
21 
qo‘llaniladigan choralar va vahima sababli, ishlab chiqarishga jiddiy zarar keltirishi 
22 
va oqibatda iqtisodiy retsessiyani olib kelishi, global iqtisodiy o‘sish 1,5% gacha 
23 
pasayishi prognoz qilingan. O‘z navbatida, bu holatning ta’siri mamlakatlar uchun 
24 
judayam kuchli va davomli bo‘lishi mumkinligi aytilmoqda. 
25 
O‘zbekistonda mazkur vaziyat yuzasidan bo‘lgan qisqa muddatli muhim 
26 
choralarni ko‘rish ehtiyojini tug‘dirmoqda. 
27 
28 
29 
30 
25 
31 

---

Buning uchun: 
1 
birinchidan, fiskal va pul-kredit siyosatni qo‘shimcha qo‘llab-quvvatlash va 
2 
mamlakatdagi tarkibiy islohotlarni kuchaytirish lozim. 
3 
Mazkur 
choralar iqtisodiy o‘sishni barqarorligiga, iste’molchilar va 
4 
investorlarning ishonchini oshirishga va noaniqlikni kamaytirishga yordam beradi; 
5 
ikkinchidan, korxona va tashkilotlarning moliyaviy ahvolini mustahkamlashga 
6 
qaratilgan choralar, jumladan soliq stavkalarini ma’lum muddatga kamaytirish, “soliq 
7 
ta’tillari”, “soliq kreditlari”ni taqdim qilish va uzoq muddatda qaytarish imkoniyatini 
8 
yaratish, QQSni tezkor qaytarish mexanizmlarini joriy etish choralarini ko‘rish 
9 
maqsadga muvofiq. Naqd pul oqimi bilan bog‘liq muammolarga duch kelayotgan 
10 
korxonalarga, ayniqsa, kichik va o‘rta korxonalarga yordam berishga banklar 
11 
tomonidan imkon berilishi lozim. Zarar ko‘rishi ehtimoli bo‘lgan hududlar va 
12 
tarmoqlar uchun energiya manbalari narxini pasaytirish choralari ko‘rilishi lozim. 
13 
Rossiya rublining kuchsizlanishi – so‘mning almashuv kursini kuchaytirishi, bu 
14 
esa, Rossiya bozorida O‘zbekiston eksport mahsulotlarining qimmatroq bo‘lishiga va 
15 
mahalliy eksportyorlarning daromadlari kamayishiga, o‘z navbatida, bu ham 
16 
O‘zbekistondagi valyuta hajmini kamayishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
17 
Shuningdek, Rossiya iqtisodiyotining sustlashishi oqibatida, O‘zbekistonlik 
18 
migrantlarning mamlakatimizga keltirayotgan 3,4 mlrd. dollarlik (YaIMga nisbatan 
19 
5,9 foiz) foydasining qisqarishiga olib kelishi ham mumkin. 
20 
Aholi umumiy daromadlari tarkibida transfertlardan keladigan daromadlar 
21 
25,3%ni tashkil etishini hisobga olganda, mazkur vaziyat O‘zbekistonda aholining 
22 
yashash darajasiga ham ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
23 
Buning uchun, iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish va bandlikni qo‘llab 
24 
quvvatlash choralarini ko‘rish maqsadga muvofiq. Jumladan, kichik tadbirkorlikni 
25 
moliyalashtirishni kengaytirish, berilayotgan kreditlar imtiyozli davrini uzaytirish 
26 
lozim. Barcha ruxsat beruvchi va byurokratik tartib-tamoyillarga ma’lum muddat 
27 
maratoriy e’lon qilish, tadbirkorlik faoliyatidagi vujudga kelayotgan to‘siq va 
28 
muammolarni tezkorlik bilan hal etish, bandlikni ta’minlash bo‘yicha keskin choralar 
29 
ko‘rish, qisqa muddatli ish o‘rinlari tashkil etilishini rag‘batlantirish lozim. 
30 
26 
31 

---

Bugungi kunda aynan bu holatni oldini olish uchun O‘zbekiston Respublikasi 
1 
Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 29 yanvardagi “Uy-joy sharoitlarni yaxshilashga 
2 
ehtiyojmand mehnat migrantlariga ko‘p kvartirali uylardan xonadonlar ajratish chora-
3 
tadbirlari to‘g‘risida”gi №39 sonli qaroriga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
4 
“Xorijda vaqtinchalik mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan O‘zbekiston 
5 
Respublikasi fuqarolari va ularning oila a’zolarini himoya qilish kafolatlarini yanada 
6 
kuchaytirish choralari to‘g‘risida” 2019 yil 20 avgustdagi PF-5785-son Farmoniga 
7 
muvofiq, shuningdek, xorijda vaqtinchalik mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan 
8 
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari va ularning oila a’zolarining uy-joy sharoitini 
9 
yaxshilash uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida ehtiyojmand mehnat 
10 
migrantlariga 2020 yilda uy-joylar qurilishi bo‘yicha davlat dasturlarining ijrosi 
11 
doirasida ko‘p kvartirali uylardan 3 462 ta xonadon ajratilishi; 
12 
2021 yil va keyingi yillarda uy-joylar qurish parametrlarini shakllantirishda 
13 
ularga uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlari uchun ko‘p 
14 
kvartirali uylardan xonadonlar kiritilishi belgilanganligi; 
15 
Uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlari uchun ipoteka 
16 
kreditlarini ajratish bo‘yicha 2020 yil dasturlari ijrosi doirasida: 
17 
- ipoteka kreditlari bo‘yicha imtiyozli davr 1 yil etib belgilanadi; 
18 
- ipoteka kreditidan foydalanishning birinchi 5 yili davomida har yili foiz 
19 
stavkasini qat’iy belgilangan 7 foizdan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 
20 
qayta moliyalashtirish stavkasi darajasigacha bir me’yorda oshib boradigan stavkada 
21 
va keyingi davrda Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasida belgilandi; 
22 
- ipoteka kreditlari foizlarini annuitet to‘lovlari formulasi bo‘yicha hisoblash 
23 
tartibi tatbiq etiladi (oylik to‘lov asosiy qarz qoldig‘iga hisoblangan foizlar bo‘yicha 
24 
to‘liq to‘lovni hamda kreditning bir qismini o‘z ichiga oladi, bu shunday hisoblashni 
25 
nazarda tutadiki, har oylik barcha to‘lovlar kredit to‘lashning butun davrida bir xil 
26 
bo‘ladi); 
27 
Mazkur ko‘riladigan choralar, tashqi global iqtisodiy oqibatlarni O‘zbekistonga 
28 
ta’sirini kamaytirish, iqtisodiy vaziyatni muvozanatlashtirish uchun xizmat qiladi. 
29 
30 
27 
31 

---

Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, ko‘pgina davlatlarning markaziy banklari 
1 
asosiy foiz stavkalarini tushirishi moliyaviy sektorda emas, balki iqtisodiyotning real 
2 
sektorida investitsion jozibadorlikni oshirishga qaratilgan. Agar 2008 yildagi 
3 
tajribadan kelib chiqsak, o‘sha paytdagi ushbu vaziyat kapital oqimning rivojlangan 
4 
davlatlardan 
rivojlanayotgan 
davlatlarga 
(Xitoyga) 
qarab 
harakatlanganligi 
5 
kuzatilgan. Shu sababdan, O‘zbekistonning ayni paytdagi vaziyatdan foydalanib 
6 
qolish 
imkoniyati 
mavjudligini 
inobatga 
olib, 
qulay investitsion 
7 
muhitni yaratishga katta e’tibor qaratish, investitsion jozibadorlikni oshirish muhim 
8 
ahamiyat kasb etadi 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
19 
20 
21 
22 
23 
24 
28 
25 

---