Iqtisodiyoti

8.1-chizma. Qishloq xo‘jaligida moddiy ishlab chiqarish jarayoni 
sxemasi. 
Qishloq xo‘jaligining moddiy-texnika resurslari – bu mehnat 
vositalari 
va 
mehnat 
predmetlarining 
yig‘indisi 
bo‘lib, 
ular 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladi. Ular 
ishlab chiqarishning barcha buyumlashgan elementlarini qamrab oladi: 
tabiat ne’matlari, xomashyo va mehnat qurollari. 
Qishloq xo‘jaligining moddiy-texnika resurslari tarkibida mehnat 
vositalari muhim o‘rinni egallaydi. Qishloq xo‘jaligining moddiy-
texnika resurslari quyidagilardan tarkib topadi: 
•
ajratib berilgan yer maydoni; 
•
bino-inshootlar, texnikalar, mashinalar va boshqa ish qurollari; 
•
ko‘p yillik mevali daraxtlar va uzumzorlar; 
•
mahsuldor va ishchi hayvonlar; 
•
aylanma 
mablag‘lar 
(urug‘lik, 
o‘g‘itlar, 
yoqilg‘i-moylash 
materiallari, kimyoviy vositalar, hisob raqamidagi pul mablag‘lari, 
qimmatbaho qog‘ozlar); 
•
xo‘jaliklarning ta’sischiligi asosida tashkil qilingan mashina-traktor 
parklari, agrofirmalar hisobidagi mol-mulki.
Qishloq xo‘jaligining moddiy-texnika resurslari ishlab chiqarish 
jarayonida qatnashishiga ko‘ra, quyidagicha guruhlarga bo‘linadi: 
-
ishlab chiqarish jarayonida bevosita qatnashadigan moddiy-texnika 
resurslari;
- ishlab chiqarishda bilvosita qatnashadigan moddiy-texnika resurslari. 
Ishlab chiqarishda bevosita ishlatiladigan moddiy-texnika resurslari 
yordamida turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqariladi, ishlar va 
xizmatlar bajariladi. Ularga ekin ekilgan yerlar, yaylov va pichanzorlar, 
Inson 
Mehnat 
vositalari 
Yer, suv 
Mehnat 
predmetlari 
Mahsulot 

---

208 
ekinlarni sug‘orish uchun sarflanayotgan suvlar, mashina, yer 
haydaydigan va ekinlarga ishlov beradigan traktorlar, kombaynlar, 
kimyoviy vositalar, o‘g‘itlar, hayvonlarga berilayotgan yem-xashaklar, 
chorva hayvonlari, mevali daraxtlar va boshqalar kiradi. Korxonalarning 
ombor, idora binolari, ayrim inshootlari, aloqa vositalari, kompyuterlari 
ishlab chiqarish jarayonida bilvosita qatnashadilar.
Qishloq хo‘jaligining moddiy-teхnika resurslari iqtisodiyotning 
boshqa tarmoqlaridagi moddiy-teхnika resurslaridan quyidagi 
хususiyatlari bilan farq qiladi: 
Birinchidan,
yer qishloq хo‘jaligi moddiy-teхnika resurslarining 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Chunki qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi 
jarayonida yer muhim ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchidan,
qishloq хo‘jaligi moddiy-teхnika resurslari tabiiy 
sharoitlar ta’sirida bo‘ladi. Qishloq хo‘jaligi ishlab chiqarishi 
jarayoniga, shu jumladan moddiy-texnika resurslaridan foydalanishga 
tabiiy-iqlim sharoitlari ta’sir ko‘rsatadi.
Uchinchidan,
qishloq хo‘jaligida ishlab chiqarish mavsumiy 
хususiyatga ega bo‘lib, bu moddiy-teхnika resurslaridan unumli 
foydalanishga ta’sir etadi. Ishlab chiqarishning mavsumiyligi tarmoqda 
moddiy-texnika resurslaridan yil davomida to‘liq foydalanishga imkon 
bermayi.