Iqtisodiyoti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

252 
10-BOB: QISHLOQ XO‘JALIGIDA INVESTITSIYALAR VA 
ULARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI 
1. Qishloq xo‘jaligida investitsiyaning mohiyati va ahamiyati. 
2. Qishloq xo‘jaligiga investitsiyalarni jalb etish yo‘llari. 
3. 
Investitsiyalardan 
foydalanish 
samaradorligini 
tavsiflovchi
ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi. 
4. Qishloq xo‘jaligiga investitsiyalarni jalb etish ko‘lamini va 
samaradorligini oshirish yo‘llari. 
 
Tayanch so‘zlar: 
investitsiya, investitsiya muhiti, kapital qo‘yilma, 
qishloq xo‘jaligida investitsiya manbalari, investitsiya samaradorligi. 
1. Qishloq xo‘jaligida investitsiyaning mohiyati va ahamiyati. 
Barcha tarmoqlarda bo‘lgani singari qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida 
ham biror yo‘nalishdagi tadbirkorlikni yo‘lga qo‘yishda investitsiyalar 
muhim ahamiyatga ega. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish 
uchun avvalo turli xarajatlarni amalga oshirish, ya’ni investitsiya 
mablag‘larini sarflash talab etiladi.
“Investitsiya” atamasi lotincha “invest” so‘zidan olingan bo‘lib, 
“pul sarf qilmoq”, “pul qo‘ymoq” kabi ma’nolarni anglatadi. Investitsiya 
faoliyati subyektlari investitsiya loyihalarining barcha qatnashchilari: 
investorlar, investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar, 
banklar, sug‘urta kompaniyalari, vositachi tashkilotlar, investitsiya 
fondlari va boshqalar hisoblanadi. 
Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish vositalariga sarflanadigan 
barcha mablag‘lar investitsiyalar deb ataladi. Ular qishloq xo‘jaligi 
korxonalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlaydi va ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
mexanizatsiyalashtirish, 
kimyolashtirish, 
elektrlashtirish, avtomatlashtirish natijasida mehnat unumdorligi oshadi, 
xarajatlar esa tejaladi. Natijada yetishtiriladigan mahsulotlar hajmi 
ko‘payadi va sifati yaxshilanadi, olinadigan foyda summasi oshadi. Bu 
investitsiyalarni amalga oshirishning tub maqsadidir. 
Shularni e’tiborga olgan holda respublikada barqaror investitsion 
siyosat ishlab chiqilgan. U O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya 
faoliyati to‘g‘risida”gi va “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi
Qonunlari hamda boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amalga 
oshirilmoqda. 

---

253 
Barcha sohalar singari qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda ham 
investitsiyalarning ahamiyati juda katta. Chunki tarmoqni ustuvor 
shaklda rivojlantirish uchun uning moddiy-texnika bazasini mustahkam 
ravishda barpo etish zarur. Buning uchun uni zamonaviy bino-
inshootlar, 
barcha 
turdagi 
zarur 
texnikalar, 
qishloq 
xo‘jalik 
mexanizmlari, ichki irrigatsiya va melioratsiya inshootlari, serunum, 
tezpishar navlar, mahsuldor chorva mollari zotlari hamda aylanma 
vositalar va boshqa ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlash lozim.
Hozirgi 
davrda 
investitsion 
mablag‘lar 
yangi, 
samarali 
texnologiyaga hamda intellektual mulkni barpo etishga sarflanishi 
maqsadga muvofiqdir. Bu masalaning to‘g‘ri, samarali hal etilishi 
ma’lum miqdordagi investitsiyalar sarflanishini obyektiv ravishda talab 
etadi. 
Demak, 
investitsiya 
mablag‘lari 
tarmoqda 
doimiy 
va 
o‘zgaruvchan kapitalni hamda intellektni barpo etish va ularni 
rivojlantirish hamda yuksaltirish uchun sarflanadi. U uzoq hamda qisqa 
muddatlarga mo‘ljallab sarflanishi mumkin. Qishloq xo‘jaligining asosiy 
vositalarini sotib olishga, qurishga hamda ularni kapital ta’mirlashga 
sarflansa, unda bu sarflar uzoq muddatga mo‘ljallangan bo‘ladi. U 
asosiy kapitalga sarflangan investitsiyalar deb ataladi. Shu bilan 
birgalikda investitsiyalar qishloq xo‘jaligining aylanma vositalariga ham 
sarflanadi, ular odatda qisqa muddatga sarflanadi. Demak, investitsiyalar 
natijasida qishloq xo‘jaligining ishlab chiqarish vositalari barpo etilib, 
ularning ishga yaroqliligi tubdan yaxshilanadi.
Investitsiyalar maqsad va vazifalariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: 
-
kapital investitsiyalar; 
-
innovatsion investitsiyalar; 
-
ijtimoiy investitsiyalar. 
Asosiy va aylanma fondlarni barpo etishga va ularni takror ishlab 
chiqarishga, shuningdek, moddiy ishlab chiqarishning barcha shakllarini 
rivojlantirishga sarflangan investitsiyalar kapital investitsiyalar deb 
ataladi.
Texnika 
va 
texnologiyalarning 
yangi 
avlodini 
yaratish, 
mavjudlarini takomillashtirish va ularni o‘zlashtirishga sarflangan 
investitsiyalar innovatsion investitsiyalardir.
Inson salohiyatini, malakasini va ishlab chiqarish tajribasini 
oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini 
rivojlantirishga sarflanadigan mablag‘lar ijtimoiy investitsiyalar deb 
ataladi. 

---

254 
Investitsiyalarni real va moliyaviy investitsiyalarga ham bo‘lish 
mumkin. Moddiylashgan asosiy va aylanma vositalarga sarflangan 
mablag‘lar real investitsiyalarni tashkil etadi. Real investitsiyalar kapital 
qo‘yilmalar deb ham ataladi. Kapital qo‘yilmalar yalpi va sof kapital 
qo‘yilmalarga bo‘linadi. Real investitsiyalarning umumiy summasi yalpi 
kapital qo‘yilmalarni tashkil etadi. Real investitsiyalarni sarflash 
natijasida ishga tushirilgan qismi sof kapital qo‘yilmalardir. Sof kapital 
qo‘yilma yalpi kapital qo‘yilma summasiga teng yoki kam bo‘lishi 
mumkin. Qishloq xo‘jaligi, jumladan, korxonalar miqyosida yalpi 
kapital qo‘yilmani sof kapital qo‘yilmaga aylantirishga alohida e’tibor 
berilishi lozim. Sarflanayotgan real investitsiyalar moddiylashtirilishini, 
ya’ni ishga tushirilishini ta’minlash zarur.
Qimmatli qog‘ozlarni (aksiya, obligatsiya, sertifikat va hokazo) 
shakllantirishga sarflangan mablag‘lar esa moliyaviy investitsiyalar 
hisoblanadi. 
Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida moliyaviy investitsiyalar 
ko‘lamini kengaytirish maqsadga muvofiqdir. Jumladan, fermer 
xo‘jaliklari, agrofirmalarda qimmatli qog‘ozlar chiqarib, sotilishini 
yo‘lga qo‘yish lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsion siyosatni shakllantirishda 
quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak: 
- tender asosida raqobatbardosh loyihalarni tanlash. Bu qishloq 
xo‘jaligida investitsion loyihalar bozori barpo etilishini ta’minlaydi; 
- qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan investitsiyalarning iqtisodiy 
jihatdan asoslanganligi. Qishloq xo‘jaligi tabiiy-iqtisodiy omillarining 
xususiyatlarini hisobga olgan holda loyihalarning iqtisodiy-ijtimoiy 
natijalari aniqlangan bo‘lishi zarur. Chunki, ayrim hollarda loyihada 
belgilangan mablag‘lar ko‘zda tutilgan tadbirlarni bajarish uchun 
yetmaydi va oqibatda ko‘zlangan maqsadga erishilmaydi. Bu hol 
investitsion loyihalar uzoq muddatga cho‘zilishiga olib keladi; 
- chet el investorlarini va ularning investitsiyalarini qishloq xo‘jaligiga 
jalb etish. Buning uchun xorijlik tadbirkorlarni mamlakatimiz qishloq 
xo‘jaligida mavjud ishlab chiqarish imkoniyatlar va ular uchun 
yaratilgan imkoniyatlar bilan tanishtirish, reklamani to‘g‘ri yo‘lga 
qo‘yish hamda investitsion muhitni yanada yaxshilab borish lozim va 
boshqalar. 
Barcha 
omillarni 
e’tiborga 
olgan 
holda 
sarflanadigan 
investitsiyalar qishloq xo‘jaligining mustahkam moddiy-texnika bazasini 
barpo etadi, qishloq xo‘jaligi zamonaviy mashinalar, traktorlar, 

---

255 
kombaynlar, bino-inshootlar bilan ta’minlanadi, bog‘lar, uzumzorlar 
barpo etiladi, chorva hayvonlarining mahsuldor zotlari yaratiladi va 
hokazo. Ular yangi ish o‘rinlari barpo etilishini ham ta’minlaydi, qishloq 
xo‘jaligida band bo‘lgan tadbirkorlarning bilimlarini, malakalarini 
yuksaltiradi, 
bozor 
munosabatlarini 
shakllantiradi. 
Ularning 
uyg‘unlashishi natijasida tarmoqda yetishtiriladigan mahsulotlar hajmi 
ko‘payib, raqobatbardoshligi oshadi. Bu, o‘z navbatida, aholi va qayta 
ishlash tarmoqlarining talabi qondirilishini ta’minlaydi, fuqarolarning 
turmush darajasini yuksaltiradi. Bularning hammasi investitsiyalarning 
iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati katta ekanligidan dalolat beradi. 
Investitsiyalarning mamlakat iqtisodiyoti va qishloq xo‘jaligidagi 
ahamiyati ulkan.