“Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar”
-46-
operatsion tizimiga aylanganligi xech kimga sir emas. Xozirda, xatto yiliga ikki
martalab yangilanib chikayotgan Linuksning turli tizimlari ham mavjud. Shu katorda,
Fransiyadan chikayotgan "Mandriva" nomli operatsion tizimni tarkatish tuplami
(distributivi) Linuks turdagi operatsion tizim bulib, 2003 yildan boshlab o'zbek tiliga
ugirilib kelmokda. "Mandriva" asosida "Yosh dasturchilarni tayyorlash va kullab-
kuvvatlash markaz"ida yangi operatsion tizim "DOPPIX" tuzilishi, milliy axborot
texnologiyalar mutaxassislarini kiziktirib, shod etmokda. Lekin milliy operatsion
tizim yaratilayotgan va ommaviy axborot vositalarda bu haqida xabarlar
tarkatilayotgan bir vaktda Linuks operatsion tizimining tarixi o'zbek tilida yetarli
ravishda yoritilgan emas.
Linuksning poydevori - GNU loyixasidir. Vakt utib, Yuniks XX asrning 80-yillarida
kimmatbaxo tijorat mahsulotga aylanib kolgan yedi. Dasturchilar maxfiy guruxlarga
bulinib, bir-birlaridan yangiliklarni sir tutishgan. Bu xolatga karshi chikkan
Massachusets Texnologik Institutining talabasi va haqeri Richard Stolmen erkin va
ochik operatsion tizimni yaratishga kirishadi. Haqerlarning "Barcha ma‘lumot erkin
va ochik bulishi kerak" degan ma‘lum ta‘limotining tarafdori Stolmen uzining
loyixasiga GNU nomini beradi. GNU - rekursiv: "GNU - Not UNIX", o'zbekcha
ma‘nosi: "GNU - Yuniks Emas" kiskartmasi demakdir. Rekursiv degani - GNU nomi
ochilsa, "GNU - Not UNIX" chikadi, GNU kiskartmasi kayta ochilsa yana usha
"GNU - Not UNIX" degan ma‘no chikaveradi. Bu esa - haqer dasturchilarning nom
berishda kandaydir xazil, original usuli buladi. Yangi tizim uchun Yuniks asos kilinib
olingan bulsa ham, Stolmen loyixa nomi bilan Yuniksdan jiddiy ravishda
farqlanishini ta‘kidlamokchi bulgan. U loyixani 1983 yil 27 sentyabrda butun
dunyoga e‘lon kilgan. E‘lonning tulik matnini kuyidagi manzil buyicha kurish
mumkin:
http://www.gnu.org/ gnu/initial-announcement.html.
Loyixaning birinchi boskichida Stolmen uz oldiga kup tizimlarda ishlaydigan
kompilyator (dastur yotuvchi) yaratish masalasini kuyyadi. Kompilyator - insoniy
tilda yozilgan dasturni kompyuter tiliga ugiruvchi dasturdir. Lekin hammaga ayon:
kompyuterda oddiy matnni yozish uchun ham muharrir dasturi zarur. Shunday kilib,
loyixaning ichida birinchi yaratilgan dastur - Emacs matn muharriri bulgan. Emacs
muharriri bilan boshka dasturchilar ham kizikkanlarida, Stolmen xoxlovchilarga
pochta orkali dasturni 150 dollar pul evaziga junatgan.
1985 yili Stolmen loyixa mablaFini boshkarish uchun Yerkin dasturiy Ta‘minot
Fondini (Free Software Foundation - FSF) tashkil kiladi. Bu jamFarma orkali
yaratilayotgan dasturlar sotilib, xayr-exsonlar kabul kilinadi va tuplangan mablaFlar
loyixani kullab-kuvvatlashda sarflanadi. Shu yerda aytib utish lozim: "erkin va
ochik" degani bu - dasturnining kodi ochik va u bilan erkin foydalansa buladi, lekin
tarkatilinishi pulli bulishi mumkin.
1980 yillarda paydo bulgan Microsoft operatsion tizimi bilan kurollangan
shaxsiy kompyuterlar 1990 yillarga kelib, kompyuter bozorida ustunlikka erishdi.
Shaxsiy kompyuterlarning texnik imkoniyatlari yetarli kuvvatga ega bulmay Unix
turli tizimlarini bunday kompyuterlarda kullab bulmas edi. Modomiki, shaxsiy
Do'stlaringiz bilan baham: |