"iqtisodiyot va menejment "

Ulgurji baholar
. Ular firmalar o`z mahsulotlarini katta hajmda boshqa firmalarga 
yoki vositachilargа va ulgurji savdo tashkilotlariga sotayotganlirida qo`llaniladi. 
Ulgurji baho korxonalarga ishlab chiqarish xarajatlarini qoplashni, zarur foyda 
olishni ta`minlab berishi zarur; 
b)
Chakana baholar.
Ulardan tovarlarni bevosita iste`molchilarga sotishda 
foydalaniladi. Bu baholarga davlat savdosi, xususiy mulk egalari do`konlari va 
bozorda yuzaga kelayotgan baholar kiradi. Chakana baho darajasi aholining real 
daromadlari bilan belgilanadi.

---

113 
c)
Xarid baholari.
Bu baholar qishloq xo’jaligi mahsulotlarining davlat tomonidan 
sotib olinishida ishlatiladi.
d)
Dunyo baholari
xalqaro savdo munosabatlarida qo`llaniladi. 
Baholar tovar ishlab chiqarishning rivojlanishiga o`z vazifalari orqali ta`sir 
etadi. Bozorda turli mehnat sarflari umumiy, ya`ni ijtimoiy zarur mehnat sarfiga 
keltiriladi va shu sarfning pulda ifodalanishi bahoni hosil qiladi.
Bozorda sotuvchi bilan xaridor o`rtasidagi iqtisodiy munosabat bo`lganidan 
narxning shakllanishidа har ikki tomon ishtirok etadi. Xaridor deganda, biz tovar va 
xizmatlarni iste`mol etuvchilar - fuqarolar, ishlab chiqarishni yurgizish uchun 
resurslarni sotib oluvchi firmalarni tushunamiz. Baholarning shakllanishida tovarni 
ishlab chiqarishdan tortib, iste`molga etgungacha bo`lgan mehnat sarflari ishtirok 
etadi. Jamiki xarajatlar baho tarkibiga kiradi.
Bahoni shakllantiradigan asosiy omillar esa quyidagicha: 
1.
Iqtisodiy xarajat darajasi; 
2.
Tovarlarning naflilik darajasi; 
3.
Tovarga bo`lgan talab va uning taklifi; 
4.
Raqobat shakllari va usullari; 
5.
Tovarni iste`mol qilish vaqti. 
Raqobat cheklangan bozorlarda (sof monopoliya, monopolistik raqobat,
oligopoliya) ishlab chiqaruvchilarning o`rni bozor narxlarini belgilovchi muhim 
omillardan hisoblanadi. Monopoliya sharoitida bozorda bir turdagi mahsulotlar taklif 
qilinishi sababli baho ustidan to`liq nazorat amalga oshiriladi. 
Bu degani monopolist ishlab chiqaruvchilarning narx belgilashdagi hukmronligi, 
iste`molchi daromadlari cheklangani bo`lib, to`qnash keladi. O`rnini bosuvchi 
tovarlarning mavjudligi ham ularning baho belgilashdagi mutlaq imkoniyatini 
cheklaydi.