"iqtisodiyot va menejment "

Ishlab chiqarishda qatnashmaydigan asosiy fondlar
asosiy fondlarning 
ajralmas qismi bo`lib, ishlab chiqarish xarakterida bo`lmagan ehtiyojlarga bir necha 
yil mobaynida xizmat ko`rsatuvchi fondlardir. Uy-joylar, maorif, sog’liqni saqlash, 
kommunal xo`jalik, boshqaruv, madaniyat muassasalari va h.k. binolari, transport 
vositalari, inshootlar va asbob-uskunalar ishlab chiqarish xarakterida bo`lmagan 
asosiy fondlar jumlasidandir. Bu fondlar noishlab chiqarish sohasiga xizmat qiladi, 
moddiy ne`mat ishlab chiqarish jarayonida qatnashmaydi, ularning yemirilgan qismi 
milliy daromad evaziga tiklanadi.
Mehnat buyumlariga ta`sir etish darajasiga qarab asosiy ishlab chiqarish fondlari 
aktiv va passiv fondlarga bo`linadi. 
Aktiv
asosiy ishlab chiqarish fondlariga mehnat buyumlari shaklini 
o`zgartiruvchi, ya`ni bevosita ta`sir etuvchi fondlar (mashinalar, asbob-uskunalar, 
texnologik liniyalar, o`lchov va to`g’rilash asboblari, transport vositalari) kiradi. 
Passiv
asosiy ishlab chiqarish fondlariga mehnat buyumlariga bilvosita ta`sir 
etuvchi, ya`ni ishlаb chiqarish jarayonining normal o`tishiga kerak sharoit yaratuvchi 
ishlab chiqarish fondlari kiradi (bino va inshootlar, h.k.z).
Asosiy fondlarni hisoblash, tahlil qilish va kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarishni rejalashtirish va bashorat qilish maqsadida ularni guruhlarga ajratish 
kerak bo`ladi.
Asosiy fondlar turli tasnifga muvofiq va ishlab chiqarish vazifasining har 
turliligi va tabiiy-moddiy belgilarga qarab quyidagi guruhlarga bo`linadi: 
1.
Zarur mehnat sharoitlarini ta`minlaydigan 
bino va arxitektura-qurilish 
ob`yektlari.
Binolarga tsexlar, ishlab chiqarish korpuslari, depolar, garajlar, 
omborxonalar, ishlab chiqarish xonalari va laboratoriyalar kiradi. 

---

69 
2.
Inshootlar 
- ishlab chiqarish jarayonining bajarilishiga zarur va mehnat 
buyumlarini o`zgarishи bilan bog’lanmagan birorta texnik vazifalarga belgilangan 
muhandis-qurilish ob`yektlari (nasos stantsiyalar, tunnellar, ko`priklar va h.k.z.). 
3.
Har xil energiya, suyuq va gazsimon moddalar uzatadigan