"iqtisodiyot va menejment "

uzatuvchi uskunalar
. 
4.
Mashinalar va asbob-uskunalar
; shu jumladan: 

energiyani, suyuq va gazsimon moddalarni ishlash va almashtirishga 
mo`ljallangan kuch mashinalarи va asbob-uskunalar (generatorlar va 
gazogeneratorlar, elektrogeneratorlar, bug’ qozonlari, havo kompressorlari); 

ishchi mashinalari va asbob-uskunalar. Ular mehnat buyumlariga bevosita ta`sir 
o`tkazadilar. Bularga dastgohlar, presslar, konveyerlar va boshqa turli yordamchi 
asbob-uskunalar: o`lchov va to`g’rilash asbob-uskunalari, laboratoriya asboblari, 
hisoblash mashinalari, komp'yuterlar kiritiladi. 
5.
Transport vositalari. 
6.
Har xil asboblar. 
7.
Ishlab chiqarish inventarlari. 
8.
Xo`jalik inventarlari. 
9.
Boshqa asosiy fondlar. 
Asosiy fondlar tarkibini o`rganishda ularning strukturasi (tuzilmasi) masalasiga 
ham e`tibor berish kerak bo`ladi. 
Asosiy fondlarning strukturasi
deb, uni tashkil 
etuvchi tarkibiy qismlarning, guruhlarning har birinining umumiy qiymatidan 
nisbatga aytiladi. Masalan, 100 mln. so`m bo`lsa, ulardan binolar–25%, inshootlar-15 
%, uzatuvchi qurilmalar-10 %, ishchi mashinalar va jihozlar-30%, qolganlari esa 20 
foiz bo`lishi mumkin. 
Asosiy fondlar tuzilmasi quyidagi turlarga ajratiladi: 
1.
Tasviriy tuzilma. 
2.
Texnologik tuzilma. 
3.
Tarmoq tuzilmasi. 
4.
Hududiy tuzilma. 
5.
Takror ishlab chiqarish tuzilmasi. 

---

70 
Tasviriy tuzilmaning har xil vaqtda o`zgarishidan sanoatning texnik darajasini 
va asosiy fondlardagi kapital sarflashning samarasini tasavvur qilsa bo`ladi. 
Asosiy fondlarning tuzilishiga kontsentratsiya, ixtisoslash, kooperatsiya, 
kombinatsiyalash, yangi korxonalar qurish va qayta qurishga kapital sarflashning 
texnologik 
tuzilishi, 
korxonalarning 
hududiy 
joylashishi, 
tayyorlanadigan 
mahsulotning xususiyati va hajmi chambarchas bog’liqdir. Masalan, ishlab 
chiqarilgan mahsulotning hajmi qancha ko`p bo`lsa, shuncha ishchi mashinalar va 
asbob-uskunalarning tutgan o`rni ko`proq bo`ladi.