"iqtisodiyot va menejment "

Maqsadlar va resurslar o`rtasidagi bog’liqlik. 
Tashkilot 
Materiallar 
Texnologiya 
Odamlar 
Axborot 
«IBM» 
«Eppl»(i/ch) 
 
Yarim yetkaz-
gichlar, metallar, 
plastmassalar 
Yig’ish liniyalari 
Muhandislar, dasturlov-
chilar boshqaruvchilar, 
sotuvchilar, yig’uvchilar 
Bozor tadqiqotlari 
va defektlar 
to`g’risida hisobot 
«MakDonalds» 
(i/ch/xizmat 
ko`rsatish) 
 
Go`sht, kartoshka, 
bulkalar, qog’oz 
Ovqat tayyorlash-
ning mexanizatsi-
yalashgan usuli
(oshxona jihozlari) 
Restoran boshqaruv-
chilari, hisobchilar, 
sotuvchilar 
Sotish bo`yicha,
omborxonadagi
hisob-kitob va 
mahsulot xarajat-
lari hisoboti 
«Federal 
ekspress» 
(tijorat 
xizmati) 
Konvertlar, 
manzillar uchun 
yorliklar 
Komp’yuterlar 
reaktiv samolyot-
lar, yuk mashinalari 
Yetkazib berish 
bo`yicha haydovchilar, 
operatorlar, mexaniklar 
Yuk qayerda tur-
ganligi, yetkazib 
berish xarajatlari 
va tushum to`g’ri-
sidagi axborot 
«Katolik cher-
kovi» (notijorat 
xizmat) 
Shag’am, 
xushbo`y
narsalar, bibliya 
Telefon, tran-sport, 
pechat mashinkalari 
Mullalar, poplar 
Bibliyaga jo’nat-
malar cherkov 
maktab lari uchun 
xarajalar 
* 
Kursiv orqali belgilangan resurslar, mazkur tashkilot uchun birlamchi ahamiyatga ega.
Resurslar.
Umumiy holda har qanday tashkilotning maqsadi natijalarga erishish 
uchun resurslarni shakllantirishdan iborat. Tashkilot foydalanadigan asosiy resurslar, 
bular odamlar (inson resurslari), kapital, moddiy resurslar, texnologiya va axborot. 
Tashqi muhitdan bog’liqlik.
Tashkilotning muhim xususiyatlaridan biri uning 
tashqi muhit bilan o`zaro bog’liqligidir. Tashkilot resurslar sotib olishda va
iste`molchilar bilan munosabatda tashqi muhitdan to`la bog’liq bo`ladi. Tashqi muhit 

---

55 
termini iqtisodiy sharoitlar, iste`molchilar, kasaba uyushmasi, hukumat qonunlari, 
raqobatchi tashkilotlar, texnika, texnologiya va boshqalarni o`z ichiga oladi. Bu 
o`zaro bog’liq omillar tashkilot ichidagi hamma ishlarga ta`sir etadi. Rahbariyat 
doimo tashqi muhit omillarini inobatga olishi lozim.
Gorizontal mehnat taqsimoti.
Tashkilotning muhim xususiyatlaridan biri 
mehnat taqsimoti hisoblanadi. Hech bo`lmaganda, bir maqsadga erishish uchun ikki 
kishi birga ishlasa ham, ular ishni o`zaro bo`lib olishlari kerak. Barcha ishni tarkibiy 
komponentlarga taqsimlash odatda gorizontal mehnat taqsimoti deb yuritiladi. Katta 
ish hajmini ko`p sonli kichik ixtisoslashtirilgan topshiriqlarga bo`lish orqali, shu ishni 
har bir ishchi mustaqil bajarishiga nisbatan bir necha baravar ko`p mahsulot ishlab 
chiqarish imkoniyati paydo bo`ladi.
Bo`linmalar. 
Murakkab tashkilotlar o`ziga xos aniq vazifalarni bajaradigan va 
aniq maxsus maqsadlarga erishadigan bo`linmalarning shakllanishi hisobiga aniq 
gorizontal mehnat taqsimotini amalga oshiradi. Bunday bo`linmalar odatda bo`lim 
yoki xizmat deb yuritiladi. “MakDonalds” korporatsiyasi tashkilotning har bir asosiy 
funktsiyasi uchun maxsus bo`linmalarga ega, bu bo`linmalar – marketing, sotish, 
sotib olish, ko`chmas mulk bo`limlari va h.k.z. “MakDonalds”dagi yoki boshqa 
tashkilotlardagi bu bo`linmalar o`zining xususiy, kichik va aniq bo`linmalariga ega.
Vertikal mehnat taqsimoti.
Tashkilotda ish tarkibiy qismlarga bo`linishi 
sababli, kimdir bu ishni uning muvaffaqiyatli bo`lishi uchun muvofiqlashtirishi kerak. 
Shunday qilib, tashkilotda ikki turdagi mehnat taqsimoti mavjud. Birinchisi – 
umumiy faoliyat qismlarini tashkil etuvchi komponentlarga mehnat taqsimoti, ya`ni 
gorizontal mehnat taqsimoti. Ikkinchisi, vertikal mehnat taqsimoti deb nomlanib, 
harakatni muvofiqlashtirish bo`yicha ishning o`zini bajarishdan ajralishini ko`rsatadi. 
Boshqa kishilar ishini muvofiqlashtirish bo`yicha faoliyat boshqarish hisoblanadi.