"iqtisodiyot va menejment "

Boshqaruvning zarurligi. 
Tashkilot o`z maqsadlarini amalga oshirishi uchun, 
vazifalar vertikal mehnat taqsimoti vositasida muvofiqlashtirilishi kerak. Shuning 
uchun boshqaruv tashkilot uchun muhim faoliyat hisoblanadi. Biroq, kichik 
korxonalarda boshqaruvchilar guruhi aniq ajratib ko`rsatilmaydi. Hatto yirik 
tashkilotlarda ko`pgina rahbarlar doimo boshqalar ishini yo`naltirish bilan bog’liq 

---

56 
bo`lmagan ishlarni ham bajarishadi.
Tashkilot ichki muhitini ichki o`zgaruvchilar aniqlaydi. 
Ichki o`zgaruvchilar
– 
bu tashkilot ichidagi vaziyatli omillar. Ichki o`zgaruvchilar, asosan, boshqaruv 
qarorlari natijalari hisoblanadi. Lekin bu hamma ichki o`zgaruvchilar rahbarlar 
tomonidan nazorat etiladi, degani emas. Ichki o`zgaruvchi – bu rahbariyat o`z ish 
faoliyatida erishishi lozim bo`lgan bir holat yoki tadbirdir. 
Tashkilotning rahbariyat e`tiborini talab etadigan asosiy ichki o`zgaruvchilari bu 
maqsadlar
, 
struktura
, 
vazifa
, 
texnologiya
va 
odamlar
. 
Maqsadlar.
Tashkilot – bu umumiy maqsadlari tan olingan odamlar guruhi. 
Tashkilotni maqsadlarga erishishda odamlarni jamoa bo`lib ishni bajarishga imkon 
beradigan vosita sifatida qarash mumkin. Maqsad – bu guruh birga ishlab, erishishga 
intiladigan aniq oxirgi holat yoki ko`zda tutilgan natija hisoblanadi. Rejalashtirish 
jarayonida rahbariyat maqsadlarini ko`zlaydi va ularni tashkilotning hamma 
a`zolariga yetkazadi. Bu jarayon kuchli muvofiqlashtirish mexanizmi hisoblanadi, 
chunki u tashkilot a`zolariga nimaga intilishlari kerakligini ko`rsatib beradi. 
Tashkilotda maqsadlar turlicha bo`lishi mumkin, ayniqsa bu turli tipdagi 
tashkilotlarga taalluqli. Biznes bilan shug’ullanadigan tashkilotlar o`z faoliyatini, 
asosan, xarajatlar va olinadigan foyda chegaralarida ma`lum tovarlarni yaratishga 
qaratishadi. Bu vazifa ularning rentabellikni va unumdorlikni oshirish maqsadlarida 
aks etadi. Davlat tashkilotlari, o`quv muassasalari va notijorat kasalxonalar foyda 
olishga intilmaydi, lekin ularni xarajatlar o`ylantiradi. Bu esa, ma`lum byudjet 
cheklanmalari belgilangan chegarada shakllangan aniq xizmatlarni ko`rsatish uchun 
zamin yaratadigan maqsadlar to`plamida ifodalanadi.
Yirik korxonalar ko`p maqsadlarga ega bo`lishadi. Masalan, foyda olish uchun, 
biznesning bozor hissasini oshirish, yangi mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlar sifati, 
raqobatda yutish, rahbarlarni tanlash va tayyorlash va hatto ijtimoiy mas`uliyatlilik 
kabi maqsadlarni qo`yishi kerak. Notijorat tashkilotlar ham xuddi shunday turli 
maqsadlarga ega bo`lishadi, lekin ular ijtimoiy javobgarlikka alohida e`tibor 
berishlari lozim. Butun tashkilot kabi, bo`linmalar ham o`z maqsadlariga ega 
bo`lishlari kerak. Masalan, moliya bo`limining maqsadi sotuv summasidan kredit 

---

57 
yo`qotuvlarini 1 % gacha kamaytirish bo`lishi mumkin. SHu tashkilotda marketing 
bo`limining maqsadi kelgusi yilda bozorning kengroq qismini egallab olish bo`lishi 
mumkin.