"iqtisodiyot va menejment "

Tashkil qilish funktsiyasini 
bajarishda qo’llaniladigan boshqaruv usullarini 
ishlab chiqarishdagi mavjud munosabatlarni va xodimlarning faoliyat motivlarini 
hisobga olgan holda quyidagicha tasniflash mumkin(8.1-chizma). 
Boshqarishning nazorat funktsiyasini bajarishda qo’llaniladigan usullar tezkor, 
buxgalteriya hisobi va statistika holatiga bog’liq va shularga asoslanadi. 
Motivatsiya
usullari xodimlarni mehnatga undaydigan barcha usullarni, ya’ni ish haqi; 
rag’batlantirish tizimi; foyda taqsimotida qatnashish; ma’naviy rag’batlar; yuqori 
lavozimlarga tayinlash; malaka oshirish kabilarni o’z ichiga oladi.
 
Muammoni qo’yish bosqichida qo’llaniladigan usullar muammoni batafsil 
yoritishga, muammoga ta’sir qiluvchi ichki va tashqi omillarni aniqlashga, vaziyatni 
baholashga va shu asosda muammoli vaziyatni ifodalashga imkon yaratadi. Bu 
usullar tarkibiga: 
-
ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, ularni qayta ishlash va tahlil qilish usullari; 
Ehtiyojlar 
Manfaatlar 
O’zini tutish motivlari 

Hokimlik obro’yi 

Intizom 

Egalik hissi 

Uyushqoqlik 
Moddiy, shu 
jumladan, 
fiziologik motivlar 
Ma’naviy 
(ijtimoiy, ruhiy 
motivlar) 
Boshqaruv usullari 
Tashkiliy-ma’muriy 
Iqtisodiy 
Ijtimoiy-ruhiy 
Ta’sir korsatish xarakteri 
Bevosita 
Bilvosita 
8.1-chizma. Boshqaruv usullari. 

---

199 
-
muhin voqealarni qayd qilish usullari; 
-
qiyoslash usullari; 
-
modellashtirish usullariga muhim o’rin beriladi. 
Muammoni hal qilish, ya’ni yechim variantlarini ishlab chiqish bosqichida ham 
ma’lumotlarni yig’ishda qo’llaniladigan usullardan foydalaniladi. Ammo bu 
usullsarni qo’llashga “Nima sodir bo’ldi”? va “Qaysi sabablar ta’siri ostida bo’ldi”? – 
degan muammoni hal qilishga emas, balki “Muammoni qay tarzda hal qilish, qanday 
boshqaruv usulini qo’llash lozim” degan savolga javob toppish nuqtai nazaridan 
yondashiladi. 
Qarorni tanlash bosqichida, eng avvalo tanlash me’yorlarini shakllantirishga 
e’tibor beriladi. Bu yerda so’z ko’pincha maksimumlashtiradigan yoki 
minimumlashtiradigan maqsadli funktsiya to’g’risida boradi. Odatda bunday tanlovni 
optimallashtirish deb ataladi. Optimallashtirish mezonlariga:
a)
foydani, daromadni, mehnat unumdorligini, samaradorlikni maksimumlashtirish;
b)
xarajatni, qo’nimsizlikni, unumsiz ish vaqtlari va hokazolarni minimumlashtirish. 
Qabul qilingan qarorlarning bajarilishini ta’minlash bo’yicha tadbirlar qaror 
qabul qilinib, tasdiqlangandan so’ng tuziladi. Bu boshqichda qarorlar shajarasi 
tuzilib, unda maqsadga erishishning barcha yo’nalish va yo’llari aniqlanadi.