"iqtisodiyot va menejment "

Haqiqiy foyda
- bu haqiqatda hisobot ma`lumotlari, ya`ni haqiqiy xarajatlar 
asosida aniqlangan foyda hisoblanadi. Bu foyda korxona moliyaviy faoliyatini tashkil 
etishda asosiy manba bo`lib hisoblanadi. 

---

130 
O`rtacha foyda
deganda boshqa hamma korxonalar kabi sarflangan kapitaliga 
bir xil foyda olish yoki bir xil rentabellikka ega bo`lish tushuniladi. O`rtacha foyda 
korxona (firma)ning faoliyat ko`rsatayotgаn sohada, tarmoqda qolishini ta`minlaydi. 
Bunday foydaning yuzaga kelishi bozorning uzoq muddatli barqarorlikka 
erishganidan dalolat beradi. O`rtacha foydani ko`pincha iqtisodiy foyda deb ataydilar. 
Iqtisodiy foyda qachon paydo bo`ladi? Agar korxona bir mahsulotni tayyorlab, sotib, 
haqiqatda 100 ming so`m foyda olgan bo`lsa-yu, ana shu mablag’ni boshqa mahsulot 
ishlab chiqarishga sarflab, uni sotganda 150 ming so`mlik foyda olsa, bunday foydani 
iqtisodiy foyda deb tushunish kerak. Bu holda foyda ijobiy tus oladi. Ijobiy iqtisodiy 
foyda korxonani biron-bir investor faoliyat boshlashigа rag’batlantirsa, ijobiy haqiqiy 
foyda ishlab chiqarish yoki firmaning ancha oyoqqa turib olganidan darak beradi. 
Monopol foyda
yoki 
iqtisodiy renta
- bu cheklangan ishlab chiqarish 
omillaridan foydalanish natijasida sodir bo`lgan foyda hisoblanadi. Masalan, ikkita 
korxona bir xil yerga ega bo`lib, yerni olish bilan bog’liq xarajatlar bir xil bo`lishi 
sharoitida birinchi yer transport tarmog’iga yaqin bo`lganligi uchun mahsulotni 
tashishga 10 mln. so`m kam sarf qilinishi mumkin, ana shu 10 mln so`m uning 
qo`shimcha foydasi hisoblanadi. Iqtisodiy renta ishlab chiqarish omillari 
cheklanganligidan kelib chiqadi va u yoki bu ishlab chiqarish omiliga berish holatini 
bildirgan baho bilan shu omilning eng kam bahosi o`rtasidagi farqdan iborat bo`ladi. 
Maksimal foyda
- bu bir birlik qo`shimcha mahsulotni sotishdan olingan 
daromadni shu bir birlik qo`shimcha mahsulotga qilingan xarajat miqdori bilan bab-
barobar kelishi natijasida olingan foyda. Shu holda rentabellikning eng yuqori 
darajasiga erishilgan bo`ladi. Shunga ko`ra, foydani maksimallashtirish degani, eng 
yuqori rentabellikni ta`minlash deganidir. 
Foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi. 
Korxonaning foyda olishi daromadlarning korxona faoliyati bilan bog’liq bo`lgan 
xarajatlardan ko`p bo`lishini anglatadi hamda u rag’batlantirish vazifalarini ham 
bajaradi. Bu esa foyda bir paytning o`zida moliyaviy natija bo`lish bilan birga 
korxona moliyaviy resurslarining asosiy elementi ekanligi; daromadning turli 
darajadagi byudjet shakllanishi uchun asosiy manba bo`lib xizmat qilishi bilan 

---

131 
izohlanadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida sanoat sohasida o`tkazilayotgan tub iqtisodiy 
tadbirlar majmuida foydani taqsimlash masalalari muhim o`rin tutadi, zero uni, adolat 
yuzasidan va to`g’ri taqsimlash jamoa va har bir xodimning manfaatdorligini 
uyg’unlashtirish uchun sharoit yaratadi.