"iqtisodiyot va menejment "

AFF = YaF – DX + BD - BZ 
bunda: AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda; 
DF - davr xarajatlari; 
BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar; 
BZ - asosiy faoliyatdan ko`rilgan boshqa zararlar. 

xo`jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zarar) - bu asosiy faoliyatdan olingan 
foyda summasi plyus moliyaviy faoliyatdan ko`rilgan daromadlar va minus 
zararlar sifatida hisoblab chiqiladi: 
UF = AFF+ MD - MX 
bunda: UF - umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda; 
MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; 
MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari. 

soliq to`lagungacha olingan foyda - bu umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda, 
plyus favqulodda (ko`zda tutilmagan) vaziyatlardan ko`rilgan foyda va minus 
zarar sifatida aniqlanadi: 
STF = UF+ FP - FZ 
bunda: STF - soliq to`lagungacha olingan foyda: 
FP - favqulodda vaziyatlardan olingan foyda: 
FZ - favqulodda vaziyatlardan ko`rilgan zarar. 

yilning sof foydasi - bu soliq to`langandan keyin xo`jalik yurituvchi sub`yekt 
ixtiyorida qoladi, o`zi dadaromad (foyda)dan to`lanadigan soliqni va minus qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va to`lovlarni chiqarib tashlangan 
holda soliqlar to`lagunga qadar olingan foydani ифодалайди: 
SF = STF - DS - BS 
bunda: SF - sof foyda; 

---

129 
DS - daromad (foyda)dan to`lanadigan soliq; 
BD - boshqa soliqlar va to`lovlar. 
Har bir korxona (firma) yashashi va ravnaq topishi uchun foyda olishi kerak. 
Korxona foydani o`z rivojini ta`minlovchi birinchi muhim omil deb biladi. Foydani 
maksimallashtirish bilan shug’ullanmaydigan korxonaning yashab ketish imkoniyati 
kam bo`ladi. Makroiqtisod sohasida uzoq muddatga foydani maksimallashtirish 
masalasiga katta e`tibor berilishi shundan iboratki, shu asosda firma faoliyati 
oldindan bashorat qilinadi.
Mulk egasini o`zi boshqaradigan unchalik katta bo`lmagan korxona (firma)da 
ularni yuritish bilan bog’liq bo`lgan hamma qarorlarda foydani ko`paytirish asosiy 
o`rin tutadi. Juda katta va yirik korxona (firma) larda rahbar (boshqaruvchi)lar 
kundalik qarorlarni qabul qilishda mulk egalari har doim ham boshqaruvchilar 
faoliyatini nazorat ostida saqlay olmaydilar. Shuning uchun boshqaruvchilarda ва 
korxonaga rahbarlik qilishda ma`lum darajada erkinliklar bo`lib, foydani 
maksimallashtirish bilan yetarli shug’ullanmasliklari mumkin. Ular mulk egasi 
bo`lmaganliklari uchun uzoq muddatli manfaat o`rniga qisqa manfaatni afzal 
ko`rishlari mumkin. Boshqaruvchilar ko`pincha foydani maksimallashtirish o`rniga 
daromadni ko`paytirish yoki aktsiyadorlarni qiziqtirish uchun dividendni oshirishga 
harakat qilishlari mumkin. Bundan tashqari, ular yuqori lavozimga erishish yoki katta 
mukofotlar olish maqsadida foyda keyinchalik kamayib ketsa ham hozirgi kunning 
o`zida oshirishga harakat qiladilar. Shu tufayli bunday rahbarlar o`z lavozimlaridan 
chetlashtirilishi va korxonani boshqa rahbarlarga topshirish zaruriyati yuzaga keladi. 
Yuqorida keltirilgan foyda turlaridan tashqari, yana bir qancha turlari mavjud: 
-
haqiqiy foyda; 
-
o`rtacha foyda; 
-
monopol foyda yoki iqtisodiy renta; 
-
maksimal foyda.