"iqtisodiyot va menejment "

tannarxi strukturasi
degan muhim 
tushuncha mavjud. U ayrim xarajatlarning mahsulot ishlab chiqarish uchun 
sarflanadigan jami xarajatlar summasidagi nisbatini ko’rsatadi. Odatda, struktura foiz 
hisobida ulchanadi. 
Tannarx strukturasi
tarmoqlar va korxonalarning xususiyatiga, ishlab 
chiqarish texnologiyasi va ishlab chiqarishning tashkil qilinishiga bog’liqdir. 
Mahsulot tannarxining strukturasi o’zgarmas miqdor hisoblanmaydi. Sanoatning 
o’sishi, texnika va ishlab chiqarish texnologiyasi takomillashishi, asosiy va aylanma 
fondlardan foydalanishning yaxshilanishi, ish haqi miqdorining o’zgarishi, iste`mol 
buyumlari baholarining tartibga tushishi va transport tariflarining o’zgarishi bilan 
mahsulot tannarxi strukturasi ham o’zgaradi. 
Mahsulot tannarxida qaysi guruhdagi xarajatlar asosiy o’rin tutishiga qarab, 
sanoat tarmoqlari bir-biridan farq qiladi – ko’p mehnat, ko’p material, ko’p energiya, 
ko’p mablag’ talab qiladigan bo’ladi.

---

106 
Ish haqi uchun qilinadigan xarajatlar (mehnat xarajatlari) salmog’i eng katta 
bo’lgan ishlab chiqarish tarmog’i ko’p mehnat talab qiladigan tarmoq hisoblanadi 
(ko’mir sanoati, yog’och tayyorlash sanoati va boshqalar). 
Xom ashyo va materiallarga qilinadigan xarajatlar salmog’i eng katta bo’lgan 
ishlab chiqarish tarmogi ko’p material talab qiladigan tarmoq hisoblanadi (yengil 
sanoat,oziq-ovqat sanoati, mashinasozlik). 
Xarajatlarning ko’p qismi asosiy vositalar amortizatsiyasi uchun sarflanadigan 
tarmoqlar ko’p mablag’lar talab qiladigan tarmoqlarga kiradi (masalan, neft' va gaz 
qazib chiqarish, gidroelektrostantsiyalardа elektr energiyasi ishlab chiqarish). 
Ishlab chiqarishning tarmoq xususiyatlarini hisobga olish, tannarx strukturasini 
va ishlab chiqarish xarajatlarini iqtisodiy tahlil qilish ishlab chiqarishda yuz 
beradigan asosiy texnik-iqtisodiy jarayonlarni o’rganish, ishlab chiqarishdagi 
chiqimlarni kamaytirishning asosiy yo’llarini belgilashga imkon beradi. Mahsulot 
tannarxi xarajat elementlari bo`yicha klassifikatsiyalanadi.