|
Boshqaruv jarayoni
deganda biz turli tuman takrorlanib turuchi tsikllarni
birlashishini va o’zaro harakatda bo’lishini tushunamiz. Bularga boshqaruv
apparatlari xizmatchilari tomonidan bajariladigan kasb vazifasi va malakasi,
texnologiya, operatsiya, protsedura va elementlar kiradi.
Boshqaruv jarayoni mazmunining uch jihatini ajratish mumkin:
-
texnikaviy;
-
ishlab chiqarish;
-
iqtisodiy va ijtimoiy.
Texnikaviy jihatdan bu mahsulot ishlab chiqarish, metall yoki neft` ajratib
olishni boshqarish; ishlab chiqarishda - bu ishlab chiqarishni tashkil etish jarayoni,
ya`ni bo`linma, tsex, korxonalar o`zaro ta`sirini boshqarish, iqtisodiy jihatdan
ishlab chiqarish, ish kuchi va butun iqtisodiy munosabatlar tizimiga rahbarlik
qilish, ijtimoiy jihatdan - bu mehnat jamoasi ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish,
insonni tarbiyalashdir. Boshqaruv jarayoni texnologiyasi boshqaruv xodimlari
tomonidan bajariladigan operatsiya va amallardan iboratdir.
Shunday qilib, boshqaruv jarayoni rahbar va boshqaruv apparatining
qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun kishilarning birgalikdagi faoliyatini
muvofiqlashtirish bo`yicha maqsadli harakat qilishidir.
Boshqaruv faoliyatini amalga oshirish tartibiga ko`ra uni quyidagi
bosqichlarga bo`lish mumkin:
-
maqsad;
-
vaziyat;
-
muammo;
313
-
qaror qabul qilish.
Har bir ta`sir etishni amalga oshirishdan avval uning maqsadi aniqlanishi
lozim, chunki boshqaruv ma`lum masqadga erishish uchun amalga oshiriladi.
Boshqaruvning keyingi bosqichi boshqaruv jarayonidagi vaziyatni tahlil etishdan
iborat. U tizimning holatini baholash, uni yaxshilash yo`llarini izlash yoki undagi
salbiy xislatlarni bartaraf qilish bilan bog’liq ishlarni tavsiflaydi. Muammo
bosqichida tizimning hozirgi holatining uning rivojlantirish maqsadiga nisbatan u
qarama - qarshiliklarini aniqlash ko`zda tutiladi. Qaror qabul qilish bosqichi
rahbarning amalda tashkiliy faoliyatiga o`tishini ifodalab, qaror qabul qilish bilan
boshqariladigan tizimga ta`sir o`tkazila boshlanadi.
Boshqaruv jarayonini, quyidagi davrlarga bo`lish mumkin:
-
maqsad qo`yish;
-
axborot faoliyati;
-
tahliliy faoliyat;
-
boshqaruv tizimida tashkiliy amaliy faoliyat va harakatlar variantlarini tanlash.
Boshqaruv jarayonini tashkil etishda biznes-reja va ta`minot, moliyalashtirish
va biznes-reja; narxni belgilash va kredit berish funktsiyalarini bog’lashni
ta`minlash, boshqaruv tizimi ayrim unsurlarini (maqsad - usul, maqsad va kadrlar,
qarorlar va usullar, usullar va tarkib) muvofiqlashtirish, boshqaruv kadrlarini
tayyorlash, fan-texnika yutuqlarini joriy etishni ta`minlash zarur.
Korxonalarga erkinlik va mustaqillik berilishi bilan hal qilinishi lozim
bo`lgan boshqaruv jarayoninи tashkil etish bilan bog’liq muhim muammo rasman
bir-biri bilan bog’liq bo`lmagan boshqaruv tashkilotlari o`rtasidagi gorizontal
aloqalarni amalga oshirish bo`lib qoldi (masalan, korxona va mahsulot
iste`molchilari, xom ashyo bilan ta`minlovchilar va korxona o`rtasida va h.k.).
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida qo`llaniladigan zamonaviy menejment
texnologiyalari ma`muriy rejalashtirilgan iqtisodda qo`llanilgan texnologiyalardan
farq qiladi. Masalan, xodimni boshqarish oldingi kadrlar bilan ishlash
tushunchasidan farq qiladi. Bundan tashqari, korxonani boshqarishda bir qancha
yangi texnologiyalarni, ayniqsa bozor munosabatlari va raqobat bilan talab etilgan
314
texnologiyalarni rivojlantirish zaruriyati vujudga keldi. Ularga moliyaviy
menejment, strategik menejment, marketing, innovatsion menejment, logistika
kiradi.
Korxona faoliyatining maxsus sohalarini boshqarish texnologiyalaridan
tashqari tizim sifatidagi butun tashkilotni boshqarishning kontseptual texnologiyasi
ham mavjuddir. U odamlar, moddiy, moliyaviy va axborot resurslarining o`zaro
ta`sirini, hamda sotuvchilar va iste`molchilar bozorida boshqa tizimlar bilan o`zaro
ta`sirini o`z ichiga oladi.
Bunday texnologiyalarning uch turini ajratish mumkin:
1.
Ma`muriy texnologiya.
2.
Vakolatlarni taqsimlash va moliyaviy mustaqillikka asoslangan boshqarish
texnologiyalari.
3.
Birinchi va ikkinchi yondashuvni birlashtiradigan korxonani boshqarishning
aralash texnologiyasi.
Boshqaruv ob’yekti nuqtai-nazaridan menejment avvalo raqobatbardosh
strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish, tejamli o`zgaruvchan tashkiliy
strukturani va korxonani boshqarish texnologiyasini shakllantirish, korxonaning
muhim faoliyat sohalarini boshqarish uchun javob beradigan mutaxassislar
komandasini tanlash qobiliyati bilan xarakterlanadi. Bundan tashqari, korxona
faoliyatining alohida sohalarini boshqarish ham ajratiladi – maxsus yoki ob’yektli
menejment. Bunda aniq soha borasida ega bo`lgan kasbiy bilim bilan jamoa ishini
tashkil qilish borasidagi menejerlik qobiliyatlarining birgalikda olib borilishi katta
rol o`ynaydi. Menejmentning asosiy vazifalaridan biri natijaga ega bo`lish, ya`ni
rahbar nafaqat o`zi ishlashi, balki ko`proq boshqalarning ishini tashkil qilishi
kerak. Buni qanday amalga oshirish mumkin? Ushbu savol o`z dolzarbligini hech
qachon yo`qotmaydi.
Qo`yilgan
masalalarni
yechish
uchun
menejmentda
qo`llaniladigan
ishlovchilarga ta`sir ko`rsatishning bir qancha instrumentlari mavjud. Ko`pincha
menejmentda personalga ta`sir ko`rsatish uchun ishlovchining egallab turgan
lavozimi, bajariladigan ish turi, o`rnashib olgan boshqarish an`analarini hisobga
315
oladigan bir qancha instrumentlarning birligi qo`llaniladi. Menejmentning ba`zi bir
texnologiyalarini keltiramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
