Iqtisodiyot nazariyasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI

“ IQTISODIYOT NAZARIYASI ” KAFEDRASI

“ IQTISOD NAZARIYASI ” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Ish haqi to’g’risida turli xil nazaryalar.

Bajardi: “Korparativ boshqaruv” fakulteti,

Bank ishi yo’nalishi BD-51 guruhi talabasi

Jumayev Ziyodullo
Tekshirdi:______________________________

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana “____” _______2020 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana “____” _______2020 y.
Kurs ishi himoyalangan sana “____” _______2020 y. Baho “_____” _________	___________ (imzo) ___________ (imzo)	Komissiya a’zolari: __________________ _________________

Mavzu: Ish haqi to’g’risida turli xil nazaryalar.

Reja:

Kirish

1.Ish haqining iqtisodiy mazmuni.

2.Ish haqi va uni tashkil qilish to’g’risida turli xil nazaryalar.

3.Xorijda ish haqini tashkil etish.

4.O’zbekistonda ish haqqi to’lov tizimi.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

KIRISH

Mamlakatda Yaratilgan milliy mahsulotning taqsimlanish tamoyillari, shakllari, usullari muhim ahamiyat kasb etib, ulardan amalda foydalanish masalalari iqtisodchi-mutaxassislar o‘rtasida turli tortishuv,

bahs-munozaralarga sabab bo‘lib kelmoqda. Ayniqsa, kishilaming

hayot kechirishi va turmush darajasini aniqlab beruvchi daromadlarning

asosiy turi bo‘lgan ish haqini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb

etadi. Bu bobda ish haqining iqtisodiy tabiati bilan bog‘liq muammolar,

ish haqi shakllari va bozor munosabatlari sharoitida uning darajasiga

ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, ish haqi stavkasini tabaqalashtirish

masalalari, shuningdek, mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni

va ulami shakllantirishda turli shartnomalaming va kasaba uyushmalarining

roliga alohida o‘rin beriladi.

Oddiyiqtisodiy nazariyaga ko'ra, ishchilar va firmalar o'rtasidagi raqobat iqtisodiy kuchlarni aks ettiradigan nisbiy omil narxlariga olib keladi: mehnat bozori qanchalik mukammal raqobatga ega bo'lsa, omil narxlari eng kam ishchi mahsulot qiymatiga yaqinroq bo'ladi. Keyin mehnat bozorida tengsizlik ishchilar o'rtasidagi mehnat unumdorligidagi tafovutlarga olib keladi.

Ish haqi tengsizligining bu izohi mehnat bozorlaridagi empirik va nazariy ishlar tomonidan shubha ostiga qo'yildi: “Sotsiologlar uzoq vaqtdan beri [neoklassik va inson kapitali nazariyasi] bilan norozi bo'lib kelishgan, ayniqsa chegaraviy unumdorlik yoki ko'nikmalar o'rtasidagi nomuvofiqlikni keltirib chiqaradigan ko'plab kuchlar haqida sukut saqlash bilan. har doimgi qisqa muddatda ish haqi »(Weeden, 2002, p. 71). Darhaqiqat, mehnat bozorining bir qator nazariyalari mehnat unumdorligidan tashqari tengsizlik manbalarini, masalan, kollektiv harakatlar, mehnat bozori institutlari yoki iqtisodiy afzalliklarga erishish uchun hokimiyatdan foydalanish (mehnat bozori tengsizligi to'g'risidagi sotsiologik nazariyalarni sharhlash uchun), Kallebergga qarang. va Sorrensen (1979), Berg (1981), Myuller va Shmid (2003)). Garchi tengsizlik haqidagi bu nazariyalarning har biri alohida ijtimoiy jarayonlarga qaratilgan bo'lsa-da,Ular mehnat bozori tengsizligini, hech bo'lmaganda, dominant guruhlarga "o'rganilmagan" yoki "nohaq" resurslarni taqsimlash elementi bilan bog'lashda umumiy holatlarga ega. Boshqa tomondan, iqtisodchilar ishlab chiqarish va ish haqi o'rtasidagi farqlarning tushuntirishlarini ishlab chiqdilar, bunda individual ratsionalizm va foyda keltiruvchi firmalarning taxminlaridan voz kechish kerak emas. Ushbu adabiyotlarda ish unumdorligi va ish haqi sohasidagi bo'shliqlar firmalar bozorning bir qator buzilishlarini bartaraf etadigan oqilona strategiyalar deb hisoblanadi (Lazear and Shaw, 2007).Shuningdek, iqtisodchilar ishlab chiqarish va ish haqi o'rtasidagi farqlarning tushuntirishlarini ishlab chiqdilar, bunda individual ratsionallik va daromadni oshiruvchi firmalar taxminlaridan voz kechish kerak emas. Ushbu adabiyotlarda ish unumdorligi va ish haqi sohasidagi bo'shliqlar firmalar bozorning bir qator buzilishlarini bartaraf etadigan oqilona strategiyalar deb hisoblanadi (Lazear and Shaw, 2007).Shuningdek, iqtisodchilar ishlab chiqarish va ish haqi o'rtasidagi farqlarning tushuntirishlarini ishlab chiqdilar, bunda individual ratsionallik va daromadni oshiruvchi firmalar taxminlaridan voz kechish kerak emas. Ushbu adabiyotlarda ish unumdorligi va ish haqi sohasidagi bo'shliqlar firmalar bozorning bir qator buzilishlarini bartaraf etadigan oqilona strategiyalar deb hisoblanadi (Lazear and Shaw, 2007).

Mehnat unumdorligi bo'yicha ish haqi farqlari to'g'risidagi nazariyalarning ko'pligi tegishli empirik adabiyot organi tomonidan taqqoslanmaydi. Bu, shuningdek, ushbu maqolada biz e'tiborimizni jalb qiladigan kasb toifalariga taalluqli: empirik tadqiqotlar odatda mashg'ulotlar samaradorligini o'lchashdan saqlaydi. Buning o'rniga, kasb toifalari o'rtacha ma'lumotlarga, ish joyidagi tayyorgarligiga, ish tajribasiga va boshqalarga ko'ra ajralib turadi. Bu xususiyatlar ko'pincha "qobiliyat" atamasi ostida bir-biriga taqsimlanadi. Bu insonning kapitali nazariyasining asosiy taxminlaridan biri bo'lgan mehnat unumdorligi bo'yicha proksi sifatida ma'lumotlarga erishish kabi o'zgaruvchilardan foydalanish bilan bog'liq (Mincer, 1958, 1970). Bunday yondashuv muammoli bo'lishi mumkin:kasbiy unumdorlikni to'g'ridan-to'g'ri o'lchovisiz t o'lchovisiz tanlangan o'zgaruvchilar qanchaga ishonchli ekanligi noma'lum. Ba'zi bir mualliflar mahoratli vakillardan foydalanish o'rniga turli xil kasb toifalarining qat'iy darajadagi qo'shilgan qiymatga tejaydigan tejamkorligini iqtisodiy jihatdan o'lchaydilar. Ushbu yondashuv Gottschalk (1978) va Gottschalk va Tinbergen (1982) tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, ular mehnat unumdorligi va ish haqi o'rtasidagi muntazam farqlarni kuzatdilar. Oddiy nazariyadan keskin farqli o'laroq, ish haqi va unumdorlik ko'rinadimehnat unumdorligi va kasblar bo'yicha daromad o'rtasidagi muntazam farqlarni kuzatgan. Oddiy nazariyadan keskin farqli o'laroq, ish haqi va unumdorlik ko'rinadimehnat unumdorligi va kasblar bo'yicha daromad o'rtasidagi muntazam farqlarni kuzatgan. Oddiy nazariyadan keskin farqli o'laroq, ish haqi va unumdorlik ko'rinadiularning o'qishlarida salbiy bog'liq. Yaxshilangan ma'lumotlar va o'lchash texnikasidagi so'nggi o'zgarishlar, ayniqsa har xil noxolis shakllarni aniqlash va davolash Gottschalk natijalarini yangilangan sinovga qo'yish uchun zarurat va vositalarni yaratdi. Kampelmann va Rikx (2011) Belgiyada 1999-2006 yillar uchun ish beruvchi-xodimlarning batafsil ma'lumotlari bilan shunday sinovni o'tkazdilar.

1…Ish haqi tushunchasining iqtisodiy mazmuni.

Ish haqi korxona, muassasa, tashkilotlarning o’z xodimlariga ularning mehnati uchun to’lashi shart bo’lgan haq shaklidir. Ish haqi asosiy va qo’shimcha qismlardan iborat. Asosiy qism ish haqining nisbatan doimiy qismi hisoblanadi. Unga tarif bo’yicha belgilangan maosh, ustama va qo’shimcha haqlar kiradi. Ustama va qo’shimcha haqlar muayyan muddatga belgilangadi, hamda ish yomonlashgan taqdirda (mehnat sharoiti uchun to’lanadigan haqda tashqari) bekor qilinadi. Qo’shimcha qismga yil yakunlariga ko’ra, mehnatning umumiy natijalari uchun beriladigan mukofot va rag’batlantirishlar kiradi.

Ish haqini huquqiy jihatdan tartibga solib turishning davlat va mahalliy turlari mavjud. Davlat yo’li bilan normalash–davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan mehnatga haq to’lashning umumiy shartlari belgilanishidan iborat. Mahalliy yo’l bilan tartibga solish-huquq qoidalarida mehnatga haq to’lash shartlarini belgilashdan iborat bo’lib, ular ma’muriyat tomonidan kasaba uyushmasi qo’mitasi bilan birgalikda o’zlariga berilgan huquqlari doirasida ishlab chiqishadi.

Haq to’lashning qaysi tizimini: tarif stavkalari, maoshlar, tarifsiz tizimni asos qilib olishni korxonaning o’zi mustaqil ravishda hal qiladi. Ish haqining funktsiyalari va uni tashkil etish tamoyillari. Ish haqining mohiyati, uning ijtimoiy ishlab chiqarish bosqichlari bo’lgan mahsulot ishlab chiqarish, uni taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilishda bajaradigan funktsiya (vazifa)larida namoyon bo’ladi:

1.Takror hosil qilish funktsiyasi. Mazkur funktsiya ish haqining davlat tomonidan tartibga solishning xususiyatlari, ish haqining ish kuchini takror hosil qilishni ta’min etadigan miqdorini qonuniy darajada belgilash bilan uzviy bog’liqdir.

2.Rag’batlantiruvchi funktsiya. Xodimni o’z mehnati, natijalarini doimiy ravishda yaxshilab borishga qiziqtirishi lozim.