Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “hozirgi zamon raqobat nazariyalari” fanidan ishchi daftar toshkent – 2019

6.1. Ishchi kuchi takror ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi va ularning samaradorligi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida insoniy kapitalni takror yaratish mohiyatini tushunish tomon xarakatga o’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida, jumladan, O’zbekistonda sezilmoeda. Bu qator MDH mamla-katlari tajribasini hisobga olgan holda berilgan muammoga nisbatan amaliy fanda qaror topgan nuqtai nazardir. Unga ko’ra, ishchi kuchini takror ishlab chiqarish xarajatlari ikkita manba hisobiga shakllanadi. Shu bilan birga J.M. Keyns real ish haqi oshishi bilan ishchi kuchi samaradorligi o’rtasida to’g’ri bog’liqlik borligi haqida aytib o’tgan 6.1-jadval.²⁶

6.1-jadval Ishchi kuchini takror ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi²⁶

Ishchi kuchini takror yaratish uchun to’liq xarajatlar
Ishga yollovchilarning ishchi kuchiga	Davlat va mahalliy byudjetning ijtimoiy
xarajatlari, jumladan:	maqsadlarga xarajati, jumladan:
- mehnatga haq to’lash, jumladan:	- xalq ta’limi,kadrlarni kasbiy
- ishlab berilgan vaqt uchun haq	tayyorlash;
- ishlanmagan vaqt uchui haq	- sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va
- bir martalik rag’batlantiruvchi to’lovlar	sport;
- ovqatlanish qiymati haqi	- ijtimoiy ta’minot.yoshlar siyosatini
- xizmatchini uy-joy bilan ta’minlash	amalga oshirish tadbirlari;
ularni ijtimoiy himoya qilish	- turarjoy-kommunal xo’jaligi;
- kasbiy o’qitish	- bepul va imtiyozli turar-joy ajratish.
- madaniy-maishiy xizmat kursatish
- ishchi kuchi uchun boshqa xarajatlar
- ishchi kuchidan foydalanishga bog’liq
soliqlar.

• 
  ish beruvchilarning ishchi kuchiga xarajatlari, jumladan mexnat haqi, ovqatlanish, turar-joy narxlari, ijtimoiy himoya, Kasbiy o’qitish, madaniy-maishiy xizmatlar kursatish va ishchi kuchidan foydalanishga oid soliqlar;
  
• 
  davlat va mahalliy byudjetlarning ijtimoiy maqsadlarga xarajatlari, jumladan, xalq ta’limi, kadrlarni kasbiy tayyorlash, sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport, ijtimoiy ta’minot, yoshlar siyosati sohasidagi tadbirlar, turar-joy-kommunal xo’jalik, bepul va imtiyozli turar-joy ajratish va xokazolar.
  

Afsuski, nazariya nuqtai nazaridan ishchi kuchini takror yaratishga xarajatlarning bu guruxi inson kapitalini takror barpo qilish va oxir-oqibat xar tomonlama kamol topgan shaxsni tarbiyalash muammosini butunligicha hal qilmaydi.
Fikrimizcha, insoniy kapitalning mazmuni, uning mohiyatini ko’rib chiqish va shundan keyingina uni takror barpo qilish xarajatlarini qoplash mexanizmini yaratishga xarakat qilish maqsadga muvofiqdir.
Insoniy kapitalning mohiyati mehnatga layoqat, ma’lumotga ega bo’lish, kasbiy bilim, ko’nikma, salomatlikni o’z ichiga oladi va jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi tarkibi bilan belgilanadi. Bunday bog’liqlik ancha murakkab bo’lib, hayotning ijtimoiy va iqtisodiy sohasi chegarasidan chiqib ketadi, chunki mehnat umumiy tusga ega va jamiyat xayotining deyarli barcha sohasida, masalan, siyosatda, mudofaada va xokazolarda mavjud. Shundan kelib chiqib, biz mana shu toifani tahlil qilish bilan va demak, uni qayta yaratish darajasida, jumladan, sifat jixatdan o’rganish bilan cheklanishga majburmiz.
Mehnatga bo’lgan bunday qarashlar tizimi, insoniy kapital ko’rinishlari, aniqrog’i, uni ro’yob qilish shakli sifatida, uni takror barpo qilish xarajatlarini qoplash zarurati bilan o’zviy bog’liq. Iqtisodiy tizim uchun bunday manba bo’lib ishchi kuchini takror ishlab chiqarishning ishchi kuchi qiymati chegarasida takror yaratish xarajatlari maydonga chiqadi. Ijtimoiy tizim uchun - bu davlat va jamiyatning shaxs qobiliyatlari yig’indisini, ularni rivojlantirish va ulardan foydalanish sharoitlarini takror yaratish xarajatlaridir.
Hozirgi paytda kursatkichlarning quyidagi eng kichik va eng yuqori qiymatlari belgilangan (6.2.-jadval).