Iqtisodiyot nazariyasi fanining nazariy va amaliy vazifalari. Reja: kirish asosiy qism

Ilmiy metod chegaralari.
Ilmiy uslubning cheklanishi asosan idrokda sub'ektiv element mavjudligi bilan bog'liq va quyidagi sabablarga bog'liq.
Atrofdagi olamni bilish manbai va vositasi bo'lgan insoniyat tajribasi cheklangan. Insonning his-tuyg'ulari atrofdagi olamda o'zini faqat cheklangan darajada yo'naltirishga imkon beradi. Insonning atrofdagi dunyoni eksperimental ravishda bilish imkoniyatlari cheklangan. Insonning fikrlash qobiliyatlari ajoyib, ammo cheklangan.
Dominant paradigma, din, falsafa, ijtimoiy sharoit va madaniyatning boshqa elementlari muqarrar ravishda olimlarning dunyoqarashiga va natijada ilmiy natijaga ta'sir qiladi.
Xristianlar dunyoqarashi shundan kelib chiqadiki, barcha bilimlarning to'liqligini Yaratuvchi ochib beradi va insonga unga egalik qilish imkoniyati beriladi, ammo inson tabiatining buzilgan holati uning bilish qobiliyatini cheklaydi. Shunga qaramay, inson Xudoni bilishga qodir, ya'ni u o'zini va atrofdagi dunyoni bilishi, Yaratganning o'ziga xos xususiyatlarini va atrofidagi olamda namoyon bo'lishini ko'rishi mumkin. Shuni unutmaslik kerakki, ilmiy uslub faqat bilish vositasidir va kimning qo'liga qarab foydali yoki zararli bo'lishi mumkin.
Deylik, biz uchun murakkab bo'lgan biron bir tizimni bilishimiz, tushunishimiz kerak, ya'ni uni murakkab va tushunarsizdan sodda va tushunarli tizimga aylantirishimiz kerak. Bu shuni anglatadiki, biz kerakli ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ushbu tizim modelini yaratishimiz kerak. Bilishimiz kerak bo'lgan narsaga qarab, tizim qanday ishlashini yoki qanday ishlashini tushuntiring
atrof-muhit bilan o'zaro ta'sir qiladi, bilishning ikkita usuli mavjud: 1) analitik; 2) sintetik.
Tahlil qilish tartibi quyidagi uchta operatsiyani ketma-ket bajarishdan iborat:
1) murakkab bir butunni kichikroq qismlarga ajratish, ehtimol oddiyroq;
2) olingan parchalar haqida aniq tushuntirish bering;
3) qismlarning izohini yaxlitlikni tushuntirishga birlashtirish.
Agar tizimning bir qismi hali ham tushunarsiz bo'lsa, parchalanish jarayoni takrorlanadi va biz yana yangi, hatto kichikroq bo'laklarni tushuntirishga harakat qilamiz. Diagrammada tushuntirilgan narsalar soyali. (Ba'zi hollarda, alohida filialni tahlil qilish tushuntiriladigan bo'lakka etib bormay, "cho'zilishi" mumkin. Bu qismni elementarga aylantirishi mumkin bo'lgan bilim etishmasligidan dalolat beradi. Ijobiy bilim, bu holda biz qanday bilimga ega emasligimizni kashf etishdir.)
Olingan bilimlar bizning tizimimizning modellari ko'rinishida taqdim etiladi. Tahlilning birinchi mahsuloti, diagrammadan ko'rinib turibdiki, tizim elementlari ro'yxati, ya'ni. tizim tarkibi modeli. Tahlilning eng jiddiy tuzog'i bu parchalanish paytida qismlarning bog'lanishini buzish va shu bilan tizimning paydo bo'ladigan xususiyatlarini yo'q qilish xavfi. Shunday qilib, to'g'ri va sifatli tahlil parchalanish paytida qismlarga bo'linmasligi va bo'laklarni ajratib turishi kerak. Aks holda tahlilning so'nggi operatsiyasini bajarish imkonsiz bo'ladi: butunlikni tushuntirish faqat qismlarni tushuntirish orqali mumkin emas. Hammasini tushuntirish uchun uning paydo bo'ladigan xususiyatlarini o'rnatish kerak va buning uchun qismlar orasidagi aloqalarni o'rnatish (yoki tiklash) kerak. Shunday qilib, tahlilning ikkinchi mahsuloti tuzilish modelitizimlar. Tahlilning uchinchi mahsuloti qora quti modelitizimning har bir elementi uchun.
Shunday qilib, tahlillar natijasida tizimning tuzilishi va ishlashi to'g'risida ma'lumot olamiz. Qabul qilingan barcha ma'lumotlar uchta turdagi modellar shaklida "qadoqlangan": tarkibi, tuzilishi, qora quti.
Analitik usul odamlarning dunyo haqidagi bilimlarining ajoyib natijalarini berdi. Bizning bilimlarimizning butun tuzilishi ierarxik xarakterga ega: yagona dunyo turli fanlarga oid tadqiqot predmeti sifatida tanlangan alohida sohalarga bo'linadi: fizika, kimyo, tarix va boshqalar. Har bir fanning o'ziga xos analitik tashkiloti ham mavjud. Har bir bilim sohasida materiya uning barcha tadqiqot ob'ektlari shakllanadigan elementlarga etkaziladi: fizikada elementar zarralar, kimyoda molekulalar, tovushdagi fonemalar va yozuvdagi belgilar, biologiyadagi hujayralar, musiqadagi notalar va boshqalar. Analitik uslubning yutuqlari shu qadar ahamiyatli ediki, hatto bu yagona ilmiy uslub bo'lib tuyuladi (ko'pincha nutqda "o'rganish" va "tahlil" so'zlari sinonim sifatida ishlatiladi).
Shu bilan birga, tahlillar, asosan, javob bera olmaydigan savollar mavjud, chunki bu javob tizimning ichki tuzilishiga bog'liq emas. Banknotaning kuchliligi va ahamiyati nimada ekanligini bilish uchun har qanday (kimyoviy, fizik, badiiy) tahlilni sinab ko'ring. Siz inson anatomiyasini yaxshilab o'rganishingiz mumkin, ammo nega tabiat ikki jinsni yaratganligini tushuntirmaysiz. Soatning qurilmasini batafsil o'rganish mumkin, ammo bu ularga nima uchun kerak bo'lganiga javob bermaydi. Mashinaning tuzilishini o'rganish Angliyada nega chap qo'l harakati qabul qilinishiga javob bermaydi.
Ushbu turdagi savollarga javoblar tomonidan berilgan sintez.
Sintetik usul uchta operatsiyani ketma-ket bajarilishidan iborat:
1) bizni qiziqtiradigan tizim tarkibiga kiradigan kattaroq tizimni (metasistemani) tanlash;
2) metasistemaning tarkibi va tuzilishini ko'rib chiqish (uni tahlil qilish);
3) metasistemada bizning tizimimiz rolini, uning metastizimning boshqa quyi tizimlari bilan aloqalari orqali tushuntirish (3.4-rasm).
Sintezning yakuniy mahsuloti bu bizning tizimimizning metasistemaning boshqa qismlari bilan aloqalarini bilishdir, ya'ni. qora quti modeli... Ammo uni qurish uchun biz yo'lda modellarni yaratishimiz kerak edi tarkibi va tuzilishimetastizimlar qo'shimcha mahsulotlar sifatida. Va yana shuni ko'rmoqdamizki, biz olgan barcha bilimlar uchta taniqli model shakllariga "qadoqlangan": qora quti, tarkibi va tuzilishi. Sintez sifati to'g'ridan-to'g'ri metasystem modeli sifatiga bog'liqligi aniq, bu ayniqsa g'amxo'rlik qilishi kerak.
Tahlil va sintez qarama-qarshi emas, balki bir-birini to'ldiradi. Bundan tashqari, tahlilda sintetik tarkibiy qism mavjud va sintezda metasistemani tahlil qilish mavjud. Ulardan qaysi biri yoki muayyan holatda qanday ketma-ketlikda qo'llanilishi tadqiqotchining o'ziga bog'liq.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, ushbu usullar ijtimoiy dialektikaning yoki dialektikaning bevosita namoyonidir ijtimoiy bilish. Ular chaqiriladi umumiy ilmiy chunki ular voqelikning barcha hodisalarini bilishda, shuning uchun barcha fanlarda, shu jumladan siyosatshunoslikda qo'llaniladi.
Ushbu usullar insoniyatning ko'p asrlik bilim faoliyati davomida shakllangan va uning rivojlanishi jarayonida takomillashib bormoqda.
Shuni aytish kerakki, umumiy ilmiy usullar, mavjud bo'lish voqelikni bilish usullari bir vaqtning o'zida tadqiqotchilarning fikrlash usullari ; boshqa tomondan, tadqiqotchilarning fikrlash usullari ularning bilish faoliyati usullari sifatida harakat qiladi.
Qisqacha tavsif beramiz siyosiy hodisa va jarayonlarni tadqiq qilishning asosiy umumiy ilmiy usullari.
Tahlil va sintez
Siyosiy muammolarni o'rganayotganda, olimlar ularga bo'ysunadilar ilmiy tahlil , ya'ni siyosiy hodisalarni ularning elementlariga ruhiy ajratish , har birini o'rganish. Ammo ushbu elementlarning har biri faqat o'zaro bog'liqlik va boshqa elementlar bilan o'zaro aloqada ishlaydi. Shuning uchun, elementlarning tahlili bir vaqtning o'zida o'z ichiga oladi ularning munosabatlari va o'zaro ta'sirlarini tushunish tarkibni nima tashkil qiladi sintez.
Shunday qilib, tahlil va sintez odamlarning aqliy faoliyatining o'zaro bog'liq bo'lgan ikki tomoni va shunga muvofiq, haqiqatni idrok etishning o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita usuli, bu holda siyosiy.
Siyosiy hodisalarni tahlil qilishda ularning elementlarining o'ziga xos xususiyatlari va ushbu hodisalarning ishlashidagi roli tushuniladi. Ilmiy sintez jarayonida ushbu hodisalar, ularning mazmuni va rivojlanish qonuniyatlari to'g'risida yaxlit g'oya shakllanadi.
Fikrlashning analitik va sintez faoliyati jarayonida o'rganilayotgan siyosiy hodisalar haqidagi dastlabki spekulyativ (va shu sababli yuzaki) hukmlardan ular haqida ozmi-ko'pmi chuqur va yaxlit g'oyalarga o'tish amalga oshiriladi. Ular haqida yangi bilimlarning paydo bo'lishi tahlil va sintezning ijodiy (evristik) xususiyatidan dalolat beradi.
Idrokning induktiv va deduktiv usullari