Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot makroiqtisodiyot.”

Oligopoliya (oligo… va yun. poleo — sotaman) — bozorni tashkil etish shakllaridan biri. Guruh monopoliyasi, oz sonli yirik korxona (firma) larning bozorda yoki bironbir xoʻjalik soxasida hukmronligi.

Oligopoliya uchun bozorda bir necha sotuvchining boʻlishi xos, ammo umumiy bozor sav-dosi hajmida ulardan har birining hissasi juda katta boʻlganidan, har bir sotuvchi oʻzi taklif etadigan mahsulotlar miqdorini oʻzgartirishi bilan narxlarda ham oʻzgarishlar yuz beradi. Firmalarning uncha koʻp boʻlmasligi yashirincha kelishishlarga qulaylik tugʻdiradi. Bu esa, oʻz navbatida, ularga nar-xlarni belgilash, bozorni boʻlish yoki taqsimlash va boshqacha yoʻllar bilan oʻzaro raqobatni cheklashda qoʻl keladi. Yashirincha kelishishning bir qator shakllari (kartel bitimi va b.) bor. Monopoliya kabi Oligopoliya ham nomukammal raqobat koʻrinishi hisoblanadi.

Oligopoliya: xususiyatlari, sabablari, modellari, haqiqiy misollari

A oligopoliya Bu iste'molchilar ommasiga taqdim etilayotgan mahsulot yoki xizmatlarni boshqaradigan bir nechta kompaniyalarda bozorning kontsentratsiyasi. Biroq, ushbu yirik kompaniyalarning hech biri bozorni to'liq nazorat qilmaydi, aksincha uning katta qismi. Oligopolistik xususiyatlarga ega bo'lgan bozorning konsentratsiyalangan turida nafaqat yirik kompaniyalar ishlaydi, balki kichik firmalar ham ishtirok etishi mumkin. Oligopoliya atamasi nafaqat kompaniyalarga, balki mamlakatlarga yoki mamlakatlar guruhiga tegishli. Bu yunoncha "olígos" ildizlaridan kelib chiqadi, bu oz, "polein", ya'ni sotish degan ma'noni anglatadi.

Oligopoliya eng ko'p mavjud bo'lgan tarmoqlar - bu kabel televideniesi xizmatlari, ko'ngilochar sanoat, aeronavtika, tog'-kon sanoati, neft va gaz. Xuddi shunday, kimyo, farmatsevtika, avtomobilsozlik, texnologiya (kompyuterlar va dasturiy ta'minot), aqlli telefoniya va aloqa sohalari.

Oligopolistik bozorlarda eng yirik kompaniyalar narxlarni belgilash va xaridorlarga zarar etkazadigan to'siqlar qo'yish orqali yangi kompaniyalarning kirib kelishiga to'sqinlik qilish orqali harakat qilishadi. Oligopolistik kompaniyalar raqobatbardosh bozorga qaraganda ko'proq foyda marjalarini olishga intilishadi va ba'zida hatto texnologik innovatsiyalarni sekinlashtiradi.

Garchi hukumatlar cheklovchi qonunlar va qoidalarni qabul qilish orqali oligopolistik amaliyotlarning oldini olishga harakat qilsalar ham, ular har doim ham muvaffaqiyatli bo'lavermaydi. Kompaniyalar har doim ushbu cheklovlardan qochish va qonuniy ishlashga qodir bo'lgan formulalarni qidirmoqdalar.

xususiyatlari

Oligopoliyalarning uchta asosiy xususiyati quyidagilar:

Bozor va sanoatning kontsentratsiyasi

Bu oligopoliyalarning eng muhim xarakteristikasi: bozorda kam sonli yirik kompaniyalar mavjud. Ushbu xususiyat kompaniyalarga monopoliyaga aylanmasdan bozorni deyarli ko'pchiligini boshqarish imkoniyatini beradi.

Oligopolistik sanoatning asosiy omili bu ishtirok etadigan kompaniyalarning umumiy soni emas, balki ularning umumiy bozorga nisbatan hajmi.

Iqtisodiy sohada ishtirok etadigan kompaniyalar sonidan qat'i nazar, oligopolistik sanoatning ajralib turadigan xususiyati bozorni ozgina kompaniyalarda to'plashidir. Masalan, 500 ta kompaniya ishtirok etadigan bozor, oligopolistik hisoblanadi, chunki beshta asosiy kompaniya sanoat sektori ishlab chiqarishining yarmi yoki undan ko'pini ishlab chiqaradi.

Kirish uchun to'siqlar

Kirishning to'siqlari - bu oligopolistik sohadagi yirik firmalar tomonidan qo'llaniladigan kuchli bozorni boshqarish omili. Eng keng tarqalgan kirish to'siqlari:

- Resurslarga eksklyuziv egalik huquqi

- Reglament va boshqa hukumat cheklovlari

- Patentlar va mualliflik huquqlari

- ishga tushirish uchun yuqori xarajatlar.

Kirish uchun to'siqlar kam yoki umuman bo'lmaganda, kompaniyalar bozorlarga yoki sanoat sohalariga osonroq kirib boradilar, chunki tashkil etilgan kompaniyalar daromad olishni davom ettirmoqdalar. Bu ma'lum bir kompaniya yoki kompaniyalar guruhi tomonidan bozor nazoratini kamaytirishga yordam beradi. Ammo yuqorida aytib o'tilganidek kirish to'siqlari mavjud bo'lganda, yangi kompaniyalar uchun kirish qiyinligi oshadi.

Oligopoliyaning turlari

Kompaniya-kompaniya

U qidiruv mahsulotlarni ishlab chiqarishga yoki tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan boshqa tarmoqlar uchun xizmat vazifasini o'taydigan xom ashyo ishlab chiqarishga moyildir. Bu po'lat, neft, alyuminiy va oltinga tegishli.

Kompaniya - oxirgi iste'molchi

Shaxsiy iste'mol uchun tovarlarni ishlab chiqarishga qaratilgan, chunki asosiy omil turli xil mahsulotlarga ega iste'molchilarning turli xil ehtiyojlari va istaklarini qondirishdir. Masalan, maishiy texnika, avtomobillar, kompyuterlar, yuvish vositalari va boshqalarni ishlab chiqaradigan kompaniyalar.

Oligopoliyaning xususiyatlari va asosiy xususiyatlari. "Oligopoliya" nima ekanligini boshqa lug'atlarda ko'rib chiqing Oligopoliya avtomobil bozoridagi

Oligopoliya (oligopoliya) bozor modeli sifatida bu birgalikda ishlaydigan oz sonli firma - ma'lum bir mahsulotni ishlab chiqaruvchilar.

Oligopolistik bozor turi - qiyin bozor konyunkturasi, bir nechta kompaniyalar standartlashtirilgan yoki tabaqalashtirilgan mahsulotni sotganda va har bir ishtirokchining umumiy savdo hajmidagi ulushi shunchalik katta bo'ladiki, firmalardan biri taklif etayotgan mahsulot miqdorining o'zgarishi narx o'zgarishiga olib keladi. Oligopolistik bozorga kirish boshqa kompaniyalar uchun qiyin. Bunday bozorda narxlar ustidan nazorat firmalarning o'zaro bog'liqligi bilan chegaralanadi (kelishuvdan tashqari). Odatda, oligopolistik bozorda kuchli narxdan tashqari raqobat mavjud.

Nima uchun oligopoliya paydo bo'ladi?

Javob oddiy: miqyosi tejamkorligi sezilarli bo'lgan joyda, ishlab chiqaruvchilar oz sonli bo'lgan taqdirdagina samarali ishlab chiqarish mumkin. Boshqacha qilib aytganda, samaradorlik har bir firmaning ishlab chiqarish quvvati umumiy bozorning katta qismini egallashini talab qiladi va ko'plab kichik firmalar omon qololmaydi.

Ba'zi kompaniyalar tomonidan miqyosli iqtisodiyotni amalga oshirishi raqobatdosh ishlab chiqaruvchilar sonining bir vaqtning o'zida bankrotlik yoki birlashish tufayli kamayishini ko'rsatmoqda. Masalan, avtomobilsozlik sanoatida uning shakllanishi davrida 80 dan ortiq kompaniya mavjud edi. O'tgan yillar davomida ommaviy ishlab chiqarish texnologiyalarining rivojlanishi, bankrotlik va birlashishlar ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi kurashni engillashtirdi. Hozir Qo'shma Shtatlarda Katta Uchlik (General Motors, Ford va Chrysler) mamlakatda ishlab chiqarilgan avtomobillar sotilishining qariyb 90 foizini tashkil qiladi.

Oligopoliyaning o'ziga xos xususiyatlariga quyidagilar kiradi.

tanqislik - nisbatan kam sonli firmalarning tovar va xizmatlar bozoridagi ustunligi. Odatda, biz eshitganimizda: katta uchlik, katta to'rtlik yoki katta oltilik, sanoat aniq oligopolistik;

standartlashtirilgan yoki tabaqalashtirilgan mahsulotlar- ko'plab sanoat mahsulotlari (po'lat, rux, mis, alyuminiy, tsement, sanoat alkogol va boshqalar) jismoniy ma'noda standartlashtirilgan va oligopol sharoitida ishlab chiqarilgan. Ko'pgina iste'mol tovarlari ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari (avtomobillar, shinalar, yuvish vositalari, postcartalar, nonushta mahsulotlari, sigaretalar, ko'plab maishiy elektr jihozlari va boshqalar) differentsiallangan oligopoliyalardir;

penetratsion to'siqla rmen oligopolistik bozorda bo'laman - xarajatlar, miqyos tejamkorligi, katta boshlang'ich kapitalga ehtiyoj, mahsulotni farqlash, tovar ishlab chiqarish uchun patent muhofazasi bo'yicha mutlaq ustunlik;

birlashtirish effekti- turli sabablar birlashishga sabab bo'lishi mumkin, ikki yoki undan ortiq firmalarning birlashishi yangi kompaniyaga miqyosni tejashga va ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga imkon beradi;

umumiy o'zaro bog'liqlik- oligopolistik sohadagi biron bir firma raqobatchilarining ehtimoliy javobini hisoblashga urinmasdan narx siyosatini o'zgartirishga jur'at etolmaydi.

Bozorda oligopoliya bilan bir qatorda:

ikkilamchi- faqat ikkita mustaqil sotuvchi va ko'plab xaridorlar bo'lgan sanoat bozorining turi;

oligopsoniya- bir nechta yirik xaridorlari bo'lgan bozor.

Ishlab chiqarish narxi va hajmini aniqlash

Oligopoliya sharoitida narxlar va ishlab chiqarish qanday aniqlanadi? Sof raqobat, monopol raqobat va sof monopoliya etarlicha aniq belgilangan bozor tasniflari, ammo oligopoliya bunday emas. Sifatida mavjud qattiq oligopoliya,unda ikki yoki uchta firma butun bozorni egallaydi va noaniq oligopoliya,unda oltita yoki etti firma, masalan, bozorning 70 yoki 80% ulushini egallaydi, qolgan qismi esa raqobat muhiti bilan ta'minlanadi.

Oligopoliya sharoitida narxlar va ishlab chiqarish qanday aniqlanadi? Sof raqobat, monopol raqobat va sof monopoliya etarlicha aniq belgilangan bozor tasniflari, ammo oligopoliya bunday emas. Sifatida mavjud qattiq oligopoliya,unda ikki yoki uchta firma butun bozorni egallaydi va noaniq oligopoliya,unda oltita yoki etti firma, masalan, bozorning 70 yoki 80% ulushini egallaydi, qolgan qismi esa raqobat muhiti bilan ta'minlanadi.

Oligopoliyaning har xil turlarining mavjudligi oligopolistik xatti-harakatni tushuntirib beradigan oddiy bozor modelini ishlab chiqishga xalaqit beradi. Umumjahon o'zaro bog'liqlik vaziyatni murakkablashtiradi va firmaning raqobatchilarining javoblarini bashorat qila olmasligi, oligopolist duch keladigan talab va marjinal daromadni aniqlashning deyarli imkonsizligini keltirib chiqaradi. Bunday ma'lumotlarsiz kompaniya o'z foydasini maksimal darajada oshiradigan ishlab chiqarish narxi va hajmini nazariy jihatdan ham aniqlay olmaydi.