Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot makroiqtisodiyot.”

Oligopolistik narxlarni o'rganish buzilgan talab egri chizig'ini tahlil qilishdan boshlash maqsadga muvofiqdir (12.2-rasm). Bu oligopolist o'z raqiblarini xuddi shunday qilishga majbur qilish uchun narxlarni bozorda belgilanganidan pastroqqa tushiradigan vaziyatda paydo bo'ladi. Rasmdan ko'rinib turibdiki, talab egri chizig'i (/) 2 £ |) va marginal daromad egri chizig'i vertikal bo'shliqqa ega. Shu munosabat bilan ikkala narxda ham o'zgarish bo'lmaydi R, shuningdek, taklif qilinadigan mahsulot miqdori sodir bo'lmaydi, bu oligopolistik bozorlarni tavsiflovchi narxlarning egilmasligidan dalolat beradi.

Ma'lum bir chegarada narxlarning har qanday ko'tarilishi bozor holatini yomonlashtiradi. Shunday qilib, bitta firma tomonidan narxlarning ko'tarilishi raqobatchilar tomonidan bozorni egallash xavfi bilan to'la, ular past narxlarni saqlab qolish bilan birga, avvalgi xaridorlarini jalb qilishlari mumkin. Biroq, oligopoliyadagi narxlarning pasayishi sotuvlarning istalgan o'sishiga olib kelmasligi mumkin, chunki raqobatchilar ushbu manevrani takrorlab, bozorda o'z kvotalarini saqlab qoladilar. Natijada, etakchi firma boshqa kompaniyalar hisobiga xaridorlar sonini ko'paytira olmaydi. Bundan tashqari, ushbu qadam demping narxlari urushi bilan to'la. Taklif etilayotgan model faqat narxlarning egilmasligini yaxshi tushuntiradi, lekin ularning boshlang'ich darajasi va o'sish mexanizmini aniqlashga imkon bermaydi. Ikkinchisini oligopolistlar bilan til biriktirish usuli orqali tushuntirish osonroq.

Xulosa

Monopolistik raqobat sharoitida har qanday yakka ishlab chiqaruvchilar bozori aniqlanadi va uch asosiy omil bilan cheklanadi: mahsulot narxi, mahsulotning o'ziga xos xususiyatlari va tarqatish xarajatlari. Turli xil mahsulotning yuqori narxga ega ekanligini (bu ta'minotni cheklashning natijasi) deb hisoblasa, uni differentsial iste'mol qilish uchun muqarrar narx deb hisoblaydi. Chamberslin nazariyasi bo'yicha monopoliya va raqobat bir-biri bilan bog'liq hodisalar bo'lib, monopoliya bozor narxlarining barcha tizimida mavjud. Sizga shuni eslatib qo'ymoqchimanki, Chamberlinga ko'ra, monopoliyaga olib keladigan shartlar: patent huquqi, kompaniyaning obro'si, korxonaning qayta tiklanmaydigan xususiyatlari, taklifning tabiiy cheklovlari. Ko'rib turganimizdek, Chamberlin tahlilining tashqarisida ishlab chiqarish va kapitalning yuqori darajadagi konsentratsiyasi asosida paydo bo'lgan monopoliya qolmoqda. Ushbu turdagi monopoliya ingliz iqtisodchisi J. Robinsonning tahliliy mavzusi bo'ldi.

Inson o’z manfaatini o’ylaydigan, himoya qiladigan qilib yaratilgan ekan, pul vujudga kelishi bilan uning manfaatlari narx bilan chambarchas bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham har birimiz eng ko’p qiziqtiradigan narsa narx.  
  Narx bir tomondan, nozik, moslashuvchan vosita bo’lsa, ikkinchi tomondan 
iqtisodiyotni boshqarishni, bozor mexanizmining qudratli quroli. U bozor aloqalarining asosiy vositasi sifatida qator funktsiya va vazifalarni bajaradi.  

Narx turlari xilma-xil. Odatda u sotuvchi bilan xaridor o’rtasidagi bitimga ko’ra belgilanadi. Narxlarga turli jihatdan yondashib guruhlarga ajratish mumkin.  

Narxlar tashkil topishiga ko’ra xarajatlar mexanizmi va bozor mexanizmiga bo’linadi. Narxlar shakllanishining xarajatlar mexanizmi firmalarning o’z mahsulotlarini narxini belgilash bo’lib, unga ko’ra firmalar tovar ishlab chiqarish va sotish uchun qilgan xarajatlarini qoplash va ma’lum miqdorda foyda olishni ko’zlagan xolda belgilaydilar.  Narxlar bozor mexanizmi orqali talab va taklif nisbati, raqobat asosida shakllanadi. Bunda erkin bozor, cheklangan raqobatli bozor, oligopolistik, sof monopolistik, va monopsoniya sharoitida narxlarni shakllanishi farqlanadi.  

Erkin raqobatli bozorda talab va taklif, ularning nisbati asosida yuzaga chiqadi. Chunki sotuvchi va xaridorlar cheklanmagan. O’lar narxga o’z ta’sirini o’tkaza olmaydi.  

Monopolistik bozorda narx me’yoriy daromad Bilan me’yoriy xarajatga teng miqdorda o’rnatiladi. Bu darajaga o’rtacha xarajatlarni minimal darajasiga etmay erishiladi. Natijada monopoliyalar narxni tushirib, FOYDANI KAMAYTIRIShNI ISTAMAGANI uchun ana shu darajada, ya’ni kamroq nisbatan cheklangan miqdorda tovar taklif qiladi, boshqacha aytganda sun’iy taqchillik yaratadi.   Oligopolistik bozorda narx nisbatan barqaror o’rnatiladi. Sababi oligopoliyalar bozorga nihoyatda katta hajmda tovar va xizmatlar tashlaydi.Ularning iqtisodiy baquvvatligi ham bir-biriga yaqinligi ularni nihoyatda narx bo’yicha ehtiyotkorlikka undaydi. Shuning uchun ham ular asosan narxdan foydalanmay raqobat kurashi olib boradi.  

Monopsoniya sharoitida xaridor bitta, sotuvchilar ko’pligi tufayli monopsoniyada vaziyatga ko’ra taklif narxi kamayib boruvchi yoki o’sib boruvchi bo’lishi mumkin. Birinchi vaziyat bo’lsa, monopsonist qshimcha tovar sotib olish uchun narxni pasaytiradi, ikkinchisida oladigan mahsulotini miqdorini kamaytiradi. Biroq bulardan qat’iy nazar narxlarni chegarasi mavjud. Quyi chegarasi xarajatlarni qoplash bo’lsa, yuqori chegara xarid qobiliyati, ya’ni aholi daromadlari darajasi. 

Firmalar uchun narx belgilash o’ta muhim. Shuning uchun ular foydani ko’proq olish maqsadida narxlarni moslashuvchan bo’lishiga, xaridorlarni qurbiga qarab tabaqalashtirishga harakat qiladilar. Tabaqalashtirish mezoni turlicha bo’lishi mumkin. Turli mezonlarga ko’ra tabaqalashtirishni narx diskriminatsiyasi deb yuritiladi.