Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot makroiqtisodiyot” fanidan Mavzu: Monopol bozorlar va ularning xususiyatlari

Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasining tuzilmasi

9. Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi tizimiga:

Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi markaziy apparati;
Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi hududiy boshqarmalari;
Oldingi tahrirga qarang.
Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi huzuridagi Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish agentligi (keyingi o‘rinlarda Agentlik deb ataladi) kiradi.
(9-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 19-dekabrdagi 1015-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 20.12.2019-y., 09/19/1015/4174-son)


Xulosa
Bugungi kunda, samarali raqobat muhitini yaratish hamda tovarlar va xizmatlar bozoridagi monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish vazifalarini hal etish uchun ustuvor yoʼnalish boʼlib qolmoqda.Shu maqsadda, mamlakat iqtisodiyotida davlat ishtirokini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar va bozor mexanizmlariga oʼtish amalga oshirilmoqda.Soʼnggi yillarda tadbirkorlik faoliyati sohasida 86 ta ayrim litsenziyalanadigan faoliyat turlari va ruxsat berish tartib-tamoyillari, shu jumladan 38 ta turini 16 taga birlashtirish, 25 ta turi boʼyicha rasmiylashtirish muddatlarini qisqartirish hamda 14 ta litsenziya va ruxsat beruvchi hujjatlarni berishni markazlashtirish orqali bekor qilindi va soliq yuki kamaytirildi.Tadbirkorlik sohasi izchil rivojlanayotgani qayd etilmoqda, soʼnggi uch yilning oʼzidayoq amaldagi tadbirkorlik subʼektlari soni 25 foizga oshdi.Yaratilgan birja mexanizmi bozor ishtirokchilarini yuqori likvidli va monopol turdagi xom ashyo va materiallar bilan bir xilda taʼminlash imkonini berdi. Bugungi kunda Oʼzbekiston respublika tovar xom ashyo birjasi tovar aylanmasining 65 foizini monopol mahsulotlar tashkil etadi.Аmalga oshirilayotgan islohotlar natijasida soʼnggi yillarda monopol korxonalar soni ikki baravardan ortiqqa kamaydi.Shu bilan birga, mamlakat iqtisodiyotidagi raqobat muhitiga salbiy taʼsir koʼrsatayotgan quyidagi tizimli muammolar hal etilmagan: iqtisodiyotda davlatning haddan ziyod yuqori ishtiroki;narxlarning haddan ortiq tartibga solinishi;imtiyoz va preferentsiyalarning samarasiz tizimi; biznes subʼektlariga yuqori tartibga solish yuki va tarmoq tartibga soluvchi organlarning raqobatni rivojlantirishdan manfaatdor emasligi; tabiiy monopoliya holatini suiisteʼmol qilish; raqobatga qarshi holatlarga qarshi kurashish huquqiy mexanizmlarning takomillashmaganligi. Monopoliya raqobatlashgan bozorning aksi boʼlib, bu yerda bitta sotuvchi va koʼplab xaridorlar qatnashadi. monopolistning raqobatchisi yoʼq. monopoliya mahsulot oʼrnini bosadigan boshqa mahsulot boʼlmagan hududlarda vujudga keladi. monopoliyaning vujudga kelishiga taʼsir qiluvchi yana bir omil bu - tarmoqqa kirish toʼsiqlarining kuchliligidir. Tarmoqga kirish toʼsiqlari - bu monopol firma bozoriga boshqa sotuvchilarni kirib kelishini toʼxtatuvchi cheklanishlar. Firma monopol hokimiyatga ega boʼladi, qachonki u oʼzining sotadigan tovari narxiga taʼsir qilolsa, yaʼni oʼzgartira olsa. Monopol hokimiyat darajasi ushbu tovar oʼrnini bosuvchi tovarning mavjudligi va tovarning bozordagi ulushi bilan belgilanadi. Monopolistning taklifi raqobatlashgan bozor taklifiga koʼra kam boʼladi, tovar narxi esa, raqobatlashgan narxga nisbatan yuqori boʼladi (monopol narx chekli xarajatdan yuqori). Monopolist, talab oʼzgarganda mahsulot hajmini oʼzgartirmasdan narxni oʼzgartirishi yoki narxni oʼzgartirmasdan mahsulot hajmini oʼzgartirishi yoki bir vaqtning oʼzida narxni hamda mahsulot miqdorini oʼzgartirish mumkin.