|
Я U) «- _с л
’35 w ы о >> 4>—1 'ад Я С о 9 +-> о
О) 1м •— ад га с га
1
U 0 в х > г- > , CZ JX о
О ТЗ X
а> О Х> г с W СЗ “ 5 оп га
X *Ы)> Р Q С S x Q,
(N П T f i n чо
го го го го го
.
a
« y
СЛ га ад га га f
i
га и< 4) 00 > , a
ад о (_ 43
*Й С о ад Ъ Uttf g
r
Я га о *»“Ч h o
, ад 1-н ад e
_га +-* о g
С аод СЛ га о
л о га 1-н в ад
и ад -3 N i
y
ОС О 00 o
о dU)i Я - 2 m
V га +-> га га t
i
м га СГ га *с
J 0 С и ад о I
j
га сл
s >> Св . "о СЗ . ссл a а> с ' о Л >
д y га . с ЕЛ m
a
сл а fi £ < СЮ
z
• i
гч ГО i n h
гм СМ СМ гм 04 -
c
2
I « 1 га
—V) кО СЛ ад 3? о >
Л о га о га
> , а> > . га С/1
>> ад с ад С >> га
1Д С1-Зн г а
я .5? ад 1-н т з
ЬС 03 <и *сл ад о Са
г
<-н и с л и>
°а> -ог ад Р о -*-> а д
ОХ) X t : СО ад СГ о U.
й>
+4 сг о л ад га
■ — 1 а
л о 0 0 О н с л сг га
Я ^ . ь й ^ , сг
в ^ С С 1—I л га -С
с л о о
* л ^ 1 . 1 < = га га О
сл О я н 2 о н сг х>
гм го Tf i n 40
9
halarining joylashuv xususiyatlarini o'rganadi. Tabiiy geog- rafiyada esa tabiiy kom ponentlarning yer yuzida joylashuvi emas, balki ularning vujudga kelish qonuniyatlari, tabiiy geografik jarayonlar tahlil etiladi, baholanadi va bashorat qilinadi.
Iqtisodiy geografiya hodisa va voqeliklarni o ‘z tadqiqot doirasida o 'rganar ekan u muayyan usul (metod) lardan foy- dalanadi. Ular, eng avvalo, kartografik, geografik taqqoslash, statistik, tarixiy, kuzatuv, modellashtirish va boshqalardir.
M a’lumki, geografik fikrlashni hududsiz va uni xaritada tasvirlashsiz tasavvur qilib b o ‘lmaydi. Binobarin, xaritani geografiyaning «tili» ham deyishadi. Qolaversa, geografik bilimning chegarasi aynan ana shu o ‘rganilayotgan hodisaning hududiyligi va uni xaritaga tushira olishi bilan ifodalanadi. Geografik taqqoslashning ham ahamiyati katta, chunki taqqoslam asdan turib o ‘rganilayotgan joyning xususiyati, betakrorligini aniqlab b o ‘lmaydi. Bu esa iqtisodiy geografi yaning asosiy predmeti, maqsadidir. Masalan, 0 ‘zbekiston- ning o ‘ziga xosligini faqat jahon hamjamiyatidagi boshqa davlatlar bilan taqqoslangan holda aniqlash m um kin, xolos.
Taqqoslash ikki, um u m iy holatiga k o ‘ra o ‘xshash va o ‘xshash bo'lm agan ob'yektlar asosida olib boriladi. Tahlil jarayonida har ikki taqqoslanayotgan ob’yekt b i r- biridan
«uzoqlashib», ularning o ‘zaro farqi ko‘payib boraveradi va, natijada bu ikki voqelikning o ‘ziga xos, individual xususi yatlari yaqqol nam oyon b o ‘ladi. Biroq, ushbu m e toddan foydalanishning eng m uhim talabi shundaki, taqqoslash ayni vaqtda (sinxron), parallel holda (birin-ketin emas) amalga oshiriladi. Ikkinchidan, taqqoslanayotgan ob'yektlar ko‘lami b o ‘yicha m um kin qadar bir-biriga tengroq b o ‘lishi ma'qul. Shu bois 0 ‘zbekistonni A Q SH bilan yoki Bo‘ka shahrini Toshkent bilan taqqoslash unchalik to ‘g ‘ri b o ‘lmaydi.
M odom iki, iqtisodiy geografiya raqam va k o ‘rsatkichlar- dan iborat ekan uning uchun statistik m etod ham m uhim - dir. U shbu m e to d d a jadval va grafik, diagram m a , turli k o ‘rsatkich (indeks, koeffitsiyent, prosent, promille va b.) va guruhlash usullaridan foydalaniladi.
Iqtisodiy geografiya, um um an geografiyaning eng asosiy xususiyati shundaki, har bir voqelik yoki jarayon albatta qayerdadir va qachondir, ya’ni muayyan makon va zam onda
10
sodir b o iad i . Shu jihatdan, tarix bilan geografiya, xronologik yondashuv bilan xorologik (hududiy) yondashuv ajralmas, dialektik dunyoqarashning m ukam m al birligidir. Tarix va geografiya o 'zaro aloqadordir, bugungi geografiya ertangi kun uchun tarixdir, tarix esa o ‘tmishning geografiyasi hisoblanadi; tarixni to 'g ^ id a n - to ' g ' r i ko‘rib, geografiyani — eshitib b o ‘l- maydi. Binobarin, geografiya tarixini tarixiy geografiyadan farq qila olish kerak.
Geografiyada tarixiy metoddan foydalanishda o ‘tmishning b archa « ikir-chikirlariga» berilm asdan, hozirgi geografik voqelikning vujudga kelishiga sabab bo'lgan m uhim tarixiy omillar k o ‘rib chiqiladi. Shuning uchun bu yerda geografiya oddiy tarixga aylanmasligi lozim.
Shunga o ‘xshash iqtisodiy geografik bilim va fikrlashning shakllanishida kuzatish, anketa — so'rov, turli x il bashorat qilish usullari ham katta ahamiyat kasb etadi. Bunday bilim faqat «nima qayerda?» savollariga emas, balki «и nimaga aynan shu joyda joylashgan?» savoliga javob bera olishidan ham iborat bo'lishi kerak.
B undan tashqari, h ar qanday bilim singari iqtisodiy geografik bilim ham uch asosiy qismdan tashkil topgan. Bu ham b o ‘lsa tahlil (analiz), tashxis ( diagnoz) va bashorat (prognoz)dir. Afsuski, hozirgi iqtisodiy geografiya ko'proq fakt va raqamlarni yodlab olish, miqdoriy ko‘rsatkichlar yoki nom enklatur masalalar to ‘g‘risida m a 'lum ot beradi, xolos, hodisa va voqeliklar o ‘rtasidagi sabab-oqibat aloqadorligi, qonuniy bog'lanishlar esa e 'tibordan chetda qoladi.
Shu o ‘rinda kartografik m etod t o ‘g ‘risida ham aytish lozimki, xaritani bilish geografiyaning asosiy maqsadi b o ‘l- may, balki u asosiy maqsadga erishish uchun vosita, qurol, usulidir. Qolaversa, xaritani bilish faqat geograflar uchun emas; u barcha, o ‘zini savodli hisoblanganlarga ham zarurdir. Iqtisodiy geografiyaning asosiy vazifasi, davr talabiga mos holda, iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o'tishi va jahon geosiyosiy tizimidagi o ‘zgarishlar bilan bog'liq. Shulardan kelib chiqqan holda, talabalar iqtisodiyot tarm oqlarining joylanish va rivojlanish qonuniyatlarini, mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining mustahkamlanishi, uning hududiy xususiyat- lari, m intaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi kabi masala-
larni bilib olishlari zarur.
l l
Mazkur fanning nazariy va amaliy ahamiyati eng avvalo xalqaro m eh n a t taqsim oti, iqtisodiyotning globallashuvi, integratsiya jarayonlari, turli m am lakatlarda m intaqaviy siyosatning am alga oshirish y o 'l la r i , ishlab ch iq arish n i hududiy tashkil etishning ekologik muammolari, urbanizatsiya va shaharlar rivojlanishi to ‘g‘risida ilmiy g‘oya va tushuncha- larni yaratishdan iborat. Bundan tashqari, ushbu fanning dunyoviy va diniy, madaniy, ma'rifiy ahamiyati ham katta.
Do'stlaringiz bilan baham: |
