Iqtisodiy va madaniy hayot

Mahmud az-Zamaxshariy (1075.18.3, Xorazm, Zamaxshar qishlog’i-1144, hoz. Ko’hna Urganch). Zamaxshariy (nisbasi; to’liq ism-sharifi Abulqosim Mahmud ibn Umar ibn Axmad)-tilshunos, adib, tafsir va hadis olimi. Buyuk mutafakkir arab grammatikasi, lug’atshunoslik, adabiyot, aruz ilmi, jug’rofiya, tafsir, hadis va fiqh (qonunshunoslik)ka oid 50 dan ziyod noyob asarlarning muallifidir. Ularning aksariyati bizgacha yetib kelgan. Zamaxshariy ko’p asarlarini Makkada yozadi. Shu boisdan u Jorulloh («Allohning qo’shnisi») degan sharafli laqabga muyassar bo’lgan.
Burhoniddin Marg’inoniy(1123.23.9, Rishton tumani, Dahbet qishlog’i-1197.29.10, Samarqand). To’liq ismi Abulhasan Ali ibn Abubakr ibn Abduljalil al-Farg’oniy al-Rishtoniy al-Marg’inoniy (Marg’ilon-tarixiy manbalarda Marg’inon deb yozilgan))-buyuk faqh olimi, imom. Dastavval otasi Abubakr ibn Abduljalil, so’ng Simom Bahouddin Ali ibn Muhammad Asbijobiy qo’lida tahsil ko’rdi. Rishton, Marg’ilon, Buxoro, Samarqand va Movarounnahrning boshqa shaharlarida islomiy ta’lim olib, hanafiya mazhabining buyuk faqhi sifatida nom qozondi. Shayxulislom bo’lib yetishdi. 1149 yil haj safariga bordi. Burhoniddin Marg’inoniy Samarqand shahardagi Chokardiza qabristonga dafn etilgan.
Burhoniddin Marg’inoniy o’z asarlarida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mulkchilikning turli shakllari (davlat va xususiy mulkchilik), moliyaviy faoliyat, jinoyat va jazoning huquqiy asoslarini, fuqarolik huquqi nazariyasi va amaliyoti, qozilik muassasalari tarkibi, tartibi va jinoiy ishni ko’rish masalalarini batafsil yoritib berdi. Bu asarlarda adolat tuyg’usi, o’z davrining huquqiy mezonlari asosida yashash, o’zganing mol-mulkiga ko’z olaytirmaslik, haromdan hazar qilish, insof va diyonat, mehr-oqibat kabi ezgu tushunchalarning mohiyati ochib berilgan. Burhoniddin Marg’inoniyning o’zi hayoti davomida ana Shunday insoniy fazilatlarga amal qilib yashadi. Ilmu urfon yo’lidagi fidoyiligi, kamtarligi o’z asarlarida biron marta ham «men» degan so’zni ishlatmay, «bu zaif banda aytadi», deya hokisorlik bilan izoh berishida ham ko’rinib turadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov tashabbusi bilan Burhoniddin Marg’inoniy vafotining 800 yilligi (1997), tavalludining 910 yilligi (hijriy sana bo’yicha) 2000 yilda keng nishonlandi. Shu munosabat bilan Marg’ilon shahrida markazida Burhoniddin Marg’inoniy yodgorlik majmui bunyod etilib, shu yerda uning ramziy maqbarasi o’rnatildi.