Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

187 

 

Xo‗sh,  qaysi  darajadagi  mujassamlashuv  ma‘qul  degan  savol  tugiladi.  Axir, 

ayni bir hajmdagi mahsulotni turli xil yiriklikdagi korxona, shahar yoki rayonlarda 

ishlab  chiqarish  mumkin-ku.  Bu  yerda  ham  bir  tomonlamalik,  qat‘iylik  zararli  va 

xavflidir. Binobarin, turli xil kattalikdagi kor-xonalar, shaharlar bo‗lgani maqsadga 

muvofiq bo‗lsa kerak. Demak, mujassamlashuv obyektiv qonuniyat, biroq u barcha 

mamlakatlarga  xos  va  iqtisodiy  samaradorlikka  ega  bo‗lsa-da,  uning  ma‘lum 

chegarasi, darajasi, doirasi bo‗lishi shart. 

Mamlakatning  birgina,  aksariyat  hollarda  poytaxt  shahari  asosida 

rivojlanishini  Lotin  Amerikasi  davlatlarining  yaqin  o‗tmishdagi  taraqiyoti  yoki 

Afrika  mamlakatlari  misolida  ko‗rishimiz  mumkin.  Ushbu  mamlakatlar  o‗z 

ijtimoiy-iqtisodiy  borlig‗ini  ularning  eng  yirik  markazi  bo‗lgan  poytaxt  shahrida 

mujassamlashtiradi.  Bunday  hollarda  ishlab  chiqarishning  bir  tomonlama  yoki 

nomutanosib hududiy tarkibi, o‗ta markazlashgan mujassamlashuvni bildiradi. 

Respublikada  ham  faqat  Toshkent  yoki  Toshkent  viloyatini  rivojlantirib, 

qolgan  mintaqa  va  joylarni  o‗z  holiga  qoldiraverish ham  yaramaydi,  albatta.  Shu 

bois Qoraqalpog‗iston Respublikasi, Xorazm, Surxondaryo, Jizzax kabi viloyatlar 

ijtimoiy-iqtisodiy  salohiyatini  yuksaltirish  zamon  talabi  bo‗lib,  bu  masalalar 

mustaqil davlatning ilmiy asosda ishlab chiqilgan mintaqaviy siyosatida o‗z aksini 

topmog‗i lozim. 

Markazlashuv  mujassamlashuvning  bir  ko‗rinishidir.  Bu  yerda  ishlab 

chiqarish korxonalari yoki boshqa tashkilotlar va sohalarni asosan birgina shaharda 

joylashuvi  tushuniladi.  Ayni  paytda  mamlakat  yoki  xo‗jalik  boshqaruvining 

bunday  tizimi  yakkahokimlik  –  monopoliyaga  olib  kelishi  turgan  gap,  bu  esa 

maqsadga nomuvofiqdir. 

Yuqoridagi  ma‘noda  ―mujassamlashuv‖  tushunchasi  hamma  vaqt  ―markaz‖ 

tushunchasini ifodalaydi. Shubhasizki, bu markaz balandroq turishi, ko‗zga yaqqol 

va  darhol  tashlanishi  lozim.  Ammo  ―markaz‖  deganda  shaharlarni,  umuman, 

---