Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

122 

 

oxiri  XX  asr  boshlarida  dunyo  iqtisodiy  jihatdan  ham  ta‘sir  mintaqalariga  bo‗lib 

olindi. Iqtisodiy  jihati-dan  rivojlangan  mamlakatlar  AQSh, Yevropa  mamlakatlari 

bo‗lsa,  Osiyo,  Afrika,  Lotin  Amerikasi,  Avstraliya  va  Okeaniya  mustamlaka  va 

qaram hududlar bo‗lib qoldi. 

Ayni  vaqtda,  bu  hududlar  rivojlangan  mamlakatlarning  agrar  xomashyo 

rayoniga  aylandi.  Bu  mamlakatlar  oziq-ovqat,  qishloq  xo‗jalik  mahsulotlari 

yetkazib berishdan tashqari arzon ishchi kuchi yetkazib beradigan rayon va tayyor 

mahsulotlar  sotiladigan  bozor  ham  edi.  Bir  qator  mamlakatlarda  qishloq  xo‗jalik 

ixtisoslashuvi  monokulturaga  (yakka  hokimlikka)  asoslanib  qoldi.  Shuningdek, 

Kanada,  Argentina,  Avstraliya,  Yangi  Zellandiya,  JAR  mamlakatlari  ham  oziq-

ovqat, xomashyo yetkazib beruvchi mintaqaga aylanadi. 

XX  asrning  20-90-yillari  va  XXI  asr  bo‗sag‗asida  dunyo  siyosiy  kartasi  va 

jahon xo‗jaligida muhim miqdor va sifat o‗zgarishlari yuz berganligi bilan ajralib 

turadi. Dunyo siyosiy kartasidagi o‗zgarishlar:  

a) 1917-yil Rossiyada oktabr to‗ntarishi bilan bog‗liq jahonning ikki ijtimoiy-

iqtisodiy tuzumga bo‗lib yuborilishi; 

b)  1939-1945-yillardagi  Ikkinchi  jahon  urushi  oqibatida  Yevropa  siyosiy 

kartasida Germaniyaning uchga (GFR, GDR va G‗arbiy Berlin) bo‗linishi; Sharqiy 

Yevropada xalq demokratiyasi shaklidagi davlatlarning (PXR, ChSSR, VXR, RSR, 

BXR, YuSFR, AXDR, GDR, Osiyoda – XXR, KXDR, VXSR) Lotin Amerikasida 

esa 1959-yili Kuba, 1970-yil o‗rtalaridan LXDR ning yuzaga kelishi; 

v) XX asr 50-yillari o‗rtalaridan mustamlaka va qaram hududlarda mustaqillik 

uchun  kurashning  kuchayishi  oqibatida  Osiyo,  Afrika  va  Lotin  Amerikasi, 

Okeaniya  hududida  120  dan  ortiq  mustaqil  davlatlarning  yuzaga  kelishi  va 

taraqqiyot  yo‗liga  kirishi;  bu  mamlakatlarning  dunyo  siyosiy  kartasida  umumiy 

nom bilan ―rivojlanayotgan mamlakatlar‖ deb yuritilishi; 

---