Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

108 

 

chog‘da agrosanoat majmui rivojlangan hududlarda (Sirdaryo, Xorazm, Namangan 

va h.k.) bu jarayon tezlik bilan amalga oshmoqda. 

Mulkchilikning  turli  shakllariga  keng  yo‘l  ochish,  iqtisodiy  islohatlarni 

chuqurlashtirish maqsadida davlat antimonopol, ya‘ni monopoliyaga qarshi siyosat 

olib boradi. Shu bilan birga, u ilgarigidek ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish 

va  joylashtirishni  qat‘iy  rejalashtirmaydi  (chunki,  endi  barcha  mulk  uniki  emas), 

balki  tartibga  solib  boradi.  Ammo  bu  tizimga  bosqichma-bosqich  o‘tib  boriladi. 

Zero,  buning  uchun  moddiy,  ma‘naviy,  huquqiy  shart-haroitlar  muhayyo  bo‘lishi 

shart. 

O‘tish  davri  prinsiplaridan  birida  davlatning  asosiy  islohotchi,  tashkilotchi 

kuch sifatida saqlanib qolishi qayd etilgan. Darhaqiqat, davlatning bunday vazifasi 

qolaveradi,  faqat  uning  amalga  oshirilish  yo‘llari  biroz  o‘zgaradi.  Davlat  o‘z 

tasarrufida  bo‘lgan  sohalarga  bevosita,  qolganlariga  esa  bilvosita,  ya‘ni  moliya-

kredit,  soliq,  narx-navo  siyosati  orqali  ta‘sir  qiladi.  Demak,  «joylashtirish», 

«hududiy tashkil qilish» tushunchalarining qat‘iyligi ancha yo‘qoladi, chunki endi 

hamma  korxonalarni  ham  davlat  rejalashtirmaydi.  Binobarin,  hozirgi  sharoitda 

joylashtirish,  hududiy  tashkil  qilishning  «egasi»,  subyekti  nafaqat  davlat,  balki 

aloxida jismoniy shaxs, oila, jamoa, kichik va o‘rta tadbirkorlar hisoblanadi. 

O‘tish davrida rivojlanayotgan mamalakatlarda erkin  iqtisodiy mintaqalarni 

(EIM) yaratishga katta e‘tibor beriladi. Ularning ham shakli va turi ko‘p: EIMlar 

bevosita  sanoat  ishlab  chiqarishiga,  eksport-import  jarayoniga,  xizmat  ko‘rsatish, 

savdo-sotiqqa (ofshor) ixtisoslashgan bo‘lishi mumkin. 

EIMlarni  tashkil  qilishda,  avvalambor,  qulay  iqtisodiy  geografik  o‘rin, 

infrastruktura  tizimi,  transportning  rivojlanganligi  hamda  solig‘,  bojxona 

sohasidagi  yengilliklar,  imtiyozlar  talab  etiladi.  O‘z  navbatida  yaratilgan  EIMlar 

milliy  va  mintaqaviy  iqtisodiyotga  katta  ta‘sir  ko‘rsatadi,  ishlab  chiqarishni 

---