Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

Iqtisodiy  rayonlashtirish

  –  ishlab  chiqarishni  samarali  tashkil  qilishni 

takomillashtirish va hududiy rejalashtirish asosi sifatida mamlakatlarning hududiy-

iqtisodiy  majmuasini  ifodalaydi.  Iqtisodiy  rayonlashtirish  uzoq  tarixga  ega. 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

206 

 

Iqtisodiy rayonlashtirish asosida hududiy mehnat taqsimoti yotadi. Ana shu mehnat 

taqsimoti  orqali  mamlakatlarning  ayrim  qismlari,  ya‘ni  tabiiy-iqtisodiy  jihatdan 

yaxlit hududlari ishlab chiqarish-ning bir yoki bir nechta iqtisodiy samarali bo‗lgan 

tarmoqlariga ixtisoslashadilar. Natijada, rayon darajasidagi va rayonlararo aloqalar 

amalga  oshadi.  Mamlakat  bu  iqtisodiy  rayonlar  tizimi  bo‗lib,  o‗z  navbatida, 

iqtisodiy  mintaqalarga,  iqtisodiy  kichik  rayonlarga  bo‗linadi.  Iqtisodiy  rayonlar 

bir-biridan ishlab chiqarish sharoitlari bilan farqlanadi. Bunday sharoitlar:  

a) iqtisodiy rivojlanish darajasi; 

b) mehnat resurslarining shakllanish xususiyatlari; 

v) ishlab chiqarish tizimining ixtisoslashuvi va konsentratsiyasi; 

g) transport turining shakllanishi; 

d) ishlab chiqarishning tabiiy omillari; 

e) 

tabiiy-tarixiy 

xususiyatlari 

bilan 

belgilanadi 

(N.T.Agafonov, 

A.T.Chistabayev va boshqalar). 

Iqtisodiy  jihatdan  qulay  rayonlarda  yirik  ishlab  chiqarish  turlari  –  elektro 

energetika,  metallurgiya,  mashinasozlik,  kimyo,  yengil,  oziq-ovqat  sanoati 

majmualarini,  ixtisoslashgan  qishloq  xo‗jaligini  joylashtirish  butun  mamlakat 

xo‗jalik  majmuasi  uchun  yuqori  iqtisodiy  samara  beradi.  Ayni  vaqtda,  iqtisodiy 

rayonlarda  samarali  ishlab  chiqarish  tizimining  shakllanishi  mavjud  tabiiy  sharoit 

va  tabiiy  resurslardan  majmuali  foydalanish,  sanoat  tarmoqlarining  o‗zaro 

uyg‗unlashgan  holda  rivojlanishini  ta‘minlash  va  sanoat  majmualari,  agrosanoat 

ishlab  chiqarishi  va  infrastruktura  tarmoqlarini  barqaror  rivojlanishi  hamda 

ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik muammolar yechimlarini hal qilishi bilan chambarchas 

bog‗liqdir.  Shuningdek,  iqtisodiy  rayonlarni  siyosiy-ma‘muriy  bo‗linishlari 

doirasida  ajratish  ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishiga  va  samarali  ishlab 

chiqarish  tizimini  shakllanishiga  to‗sqinlik  qiladi.  Chunki,  yaxlit  tabiiy-iqtisodiy 

hududlarda  tabiiy  resurslarni  turli  siyosiy-ma‘muriy  birliklar  doirasida  bo‗linib 

---