Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

205 

 

Har  qanday  davlatning  xalqaro  almashuv  jarayonida  xalqaro  mehnat 

taqsimotining  ustunliklarini  amalga  oshirishi  –  birinchidan,  eksport  qilinayotgan 

tovar va xizmatlarning tashqi va ichki bozor narxlaridagi farqni olish; ikkinchidan, 

arzonroq  bo‗lgan  importdan  foydalanib,  milliy  ishlab  chiqarishdan  voz  kechgan 

holda ichki xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. 

Xullas,  XX-XXI  asrlar  bo‗sag‗asida  jahonda  misli  ko‗rilmagan  iqtisodiy, 

siyosiy,  ijtimoiy  jarayonlar  ro‗y  bergan  bo‗lib,  ular  albatta,  xalqaro  mehnat 

taqsimotining rivojlanishiga o‗zining sezilarli ta‘sirini ko‗rsatgan. 

Xalqaro  mehnat  taqsimoti  uch  asosiy  tiplar  bo‗yicha  amalga  oshirilishi 

mumkin  va  bular  ishlab  chiqarish  kuchlari  tegishli  rivojlanish  bosqichlarini  aks 

ettiradi: umumiy, xususiy va yakka tartibda. 

Umumiy  tipdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti,  ya‘ni  ishlab  chiqarish  sohalari 

bo‗yicha  (qazib  olish,  qayta  ishlash,  sanoat,  qishloq  xo‗jaligi)  ko‗proq  xo‗jalikni 

ekstensiv rivojlanish davriga xos va eng avvalo, tabiiy, ishlab chiqarishning tabiiy 

geografik  sharoitlari  bilan  bog‗liq.  Xususiy  tipdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti 

ma‘lum  sohalar,  ularning  tarmoqlari  va  ishlab  chiqarish  turlarida  xalqaro 

ixtisoslashuvni  taqozo  etadi.  Bunda  almashuvning  internatsionallashuvi  paydo 

bo‗ladi va kengayadi, savdo o‗sishi tezlashadi. 

Yakka  tartibdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti  alohida  operatsiyalar  (detallar, 

uzellar,  agregatlar)  va  texnologik  stadiyalarga  ixtisoslashuvni  taqozo  qiladi.  Bu 

sharoitda  bozor  hajmi  o‗sadi.  Jahon  savdosi  o‗zish  sur‘atida  rivojlanadi  (ishlab 

chiqarishga taqqoslanganda). Shuning uchun ham xalqaro savdoda komplektlovchi 

kooperatsiya tartibida, shu jumladan, transmilliy korporatsiya doirasida (TMK) 1/2 

dan ko‗proq mahsulot tovar almashinuvi qayta ishlash sanoatiga to‗g‗ri keladi.