Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

203 

 

jihatidan  rivojlanib  bordi.  Hunarmandchilikning  rivojlanishi,  savdo-sotig‗ning 

o‗sishi  bilan  ishlab  chiqarishning  tabaqalanishi  jarayoni  kuchaydi  va  bugungi 

murakkab ijtimoiy-hududiy mehnat taqsimotining shakllanishiga olib keldi. 

Ishlab  chiqarishning  tarmoq  mehnat  taqsimoti  iqtisodiyotining  yirik 

tarmoqlariga,  chunonchi,  sanoat,  qishloq  xo‗jaligi,  transport  va  infrastrukturadagi 

bo‗linishni  ifodalaydi.  Tarmoqlararo  mehnat  taqsimoti  ishlab  chiqarishning 

tarkiban  murakkablashib  borish  jarayonidir,  chunonchi,  sanoatda  undiruvchi  va 

ishlov  beruvchi  sanoat  tarmoqlari,  bular  ham,  o‗z  navbatida,  yoqilg‗i-energetika, 

metallurgiya,  mashinasozlik,  kimyo,  yengil  va  oziq-ovqat  sanoatiga,  qishloq 

xo‗jaligi  –  dehqonchilik  va  chorvachilikka,  transport  esa  quruqlik,  suv  va  havo 

transport tarmoqlariga, infrastruktura esa g‗oyat tabaqalashgan ishlab chiqarish va 

noishlab chiqarish tarmoqlariga bo‗linishidir. 

Monopoliyalar,  konsernlar,  assotsiatsiyalar,  korxonalar,  jamoa  xo‗jaliklari, 

firmalar va boshqalar ishlab chiqarishning xilma-xil shakllaridagi mehnat taqsimoti 

– mahalliy yoki lokal mehnat taqsimotidir. Bir mamla-kat doirasida rivojlanadigan, 

mamlakatning tabiiy, iqtisodiy-ijtimoiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan iqtisodiyot 

sohalarining  ixtisoslashuv  jarayoni  mamlakat  mehnat  taqsimoti  deyiladi.  Bunday 

mehnat  taqsimotida  mamlakatning  turli  qismlari  ishlab  chiqarishning  bir  yoki  bir 

necha  soha-lariga  ixtisoslashadi.  Chunonchi,  sobiq  Ittifoq  sharoitida  15  ta 

ittifoqdosh respublika iqtisodiyotining ixtisoslashuvidan tarkib topgan Butunittifoq 

mehnat  taqsimoti  shakllangan  edi.  Butunittifoq  mehnat  taqsimoti  doirasida 

Markaziy,  shimoli-g‗arbiy,  Ural,  Donetsk-Dnepr  bo‗yi  iqtisodiy  rayonlari  ishlab 

chiqarish  kuchlari  rivojlangan,  sanoatlashgan  rayonlar  hisoblansa,  O‗zbekiston, 

Qirg‗iziston,  Tojikiston  va  Turkmaniston  respublikalaridan  iborat  O‗rta  Osiyo 

iqtisodiy  rayoni  mineral  xomashyo  va  qishloq  xo‗jalik  mahsulotlari  (paxta, 

bog‗dorchilik,  sabzavotchilik,  chorvachilik)  yetkazib  berishga  ixtisoslashganligi 

bilan ajralib turgan. 

---