Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

183 

 

kredit, narx-navo, investitsiya siyosati orqali bu jarayonni boshqarib yoki tartibga 

solib boradi. 

Xorijiy  mamlakatlarda,  ayniqsa,  Yevropada  ishlab  chiqarishni  joylashtirish 

nazariyasi  bozor  iqtisodiyotiga  mos  ravishda  yaratilgan  va  amaliyotda  sinalgan. 

Masalan,  ―shtandort‖  nazariyasi  doirasidagi  aglomeratsion  qulaylik  yoki 

samaradorlik omili ham juda murakkab bo‗lib, u o‗zida ishlab chiqarishni ijtimoiy 

tashkil  etilishining  barcha  shakllarini  va  xususan,  kooperatsiya  va  ixtisoslashuvni 

uyg‗unlashtirilgan  holda  aks  ettiradi.  Qolaversa,  ishlab  chiqarish  aglomeratsiyasi 

bu korxonalarni ma‘lum bir nuqta yoki joyda to‗planishi, mujassamlashuvi hamdir. 

U,  ayni  paytda,  infrastruktura  omilini  o‗ziga  singdiradi,  chunki  infrastruktura 

jihatdan  ta‘minlanganlik  hududlarning  investitsiya  jalb  qilish  qobiliyatini 

(jozibadorligini) kuchaytiradi. 

―Shtandort‖ nazariyasi mamlakatni industriyalashning dastlabki bosqichlariga 

juda  qo‗l  keladi.  U  hududning  iqtisodiy  jihatdan  uncha  rivojlanmagan  sharoitida 

barcha uchun va hamma vaqt kerak bo‗lgan mahsulotlarni ishlab chiqarmaydigan 

noyob  sanoat  tarmoqlariga  taalluqlidir.  Hududning  iqtisodiy  zichligi,  uning 

murakkablashib  va  rivojlanib  borishi  bilan  ishlab  chiqarishni  geografik  tashkil 

etishda  boshqa  g‗oya  va  omillardan  foydalanishga  to‗g‗ri  keladi.  Chunonchi, 

hamma  uchun  har  doim  lozim  bo‗lgan  mahsulotlar,  aholiga  maishiy  xizmat 

ko‗rsatish  tarmoqlari  turli  yiriklikdagi  va  turli  funksiyali  markazlarda 

pog‗onasimon  yoki  iyerarxiyali  joylashtiriladi  (bu  borada  V.Kristallerning 

―markaziy o‗rinlar‖ g‗oyasi katta ahamiyat kasb etadi). 

Mujassamlashuv 

yoki 

ishlab 

chiqarishning 

to‗planishi, 

yig‗ilishi 

iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlariga  tegishlidir.  Ammo  geografik  jihatdan  u  eng 

avvalo,  sanoat,  qishloq  xo‗jaligi  va  transport,  ya‘ni  moddiy  sohalarda  yaqqol 

namoyon  bo‗ladi.  Qolaversa,  iqtisodiy  geografiya  fanining  obyektini,  aynan,  shu 

tarmoqlarning  hududiy  tashkil  etilishi,  ularning  joylashish  xususiyatlari  belgilab 

---