Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

140 

 

namgarchilikdan  foydalanib  dehqonchilikni  yuritish,  yerning  gidrotermik  rejimini 

hisobga  olgan  holda  joylashtiriladi.  Maxsus  adabiyotlarda  buning  uchun  ―Lange 

omili‖ tushunchasi mavjud bo‗lib, u issiqlik bilan yog‗in-sochin nisbatini bildiradi. 

Jumladan,  bahorikor  dehqonchilikda  yillik  yog‗in-sochin  miqdori  o‗rtacha  yillik 

haroratdan  kamida  15  marta  ko‗p  bo‗lishi  talab  etiladi.  Agar  bu  koeffitsiyent  15 

dan kam bo‗lsa, u holda faqat cho‗l yaylovchiligini rivojlantirish mumkin, xolos.  

Havo  (harorat),  suv,  tuproq  –  qishloq  xo‗jaligi  rivojlanishi  va  foyda-

lanishining  asosiy  uch  shartidir.  Shu  bilan  birga,  melioratsiya  va  irrigatsiya, 

mehnat  resurslari,  fan-texnika  taraqqiyoti,  transport  va  boshqalarning  ahamiyati 

ham  muhim.  Masalan,  ishchi  kuchi  omili,  ayniqsa,  sug‗orma  dehqonchilikda, 

sabzavotchilikda  katta  rol  o‗ynaydi.  Ammo,  ta‘kidlash  lozimki,  O‗zbekiston 

qishloq  xo‗jaligida  mehnat  resurslarining  bandligi  nihoyatda  yuqori,  ya‘ni 

tarmoqda  keragidan  ko‗ra,  ko‗proq  ishchi  kuchi  band.  Bu  esa  mazkur  tarmoq 

samaradorligini,  uning  mehnat  unumdorligini  pasayishiga  sabab  bo‗ladi.  Mavjud 

ma‘lumotlarga ko‗ra, AQSh qishloq xo‗jaligida atigi 8,7% mehnat resurslari band. 

Buyuk  Britaniyada,  hozirgi  vaqtda  qishloq  xo‗jaligi  mahsulotlari  chetdan 

keltirilganligi tufayli, bu ko‗rsatkich 3 foizni tashkil qiladi, xolos. 

Dunyo  bo‗yicha  qishloq  xo‗jaligida  mehnatga  layoqatli  aholining  yarmidan 

ko‗prog‗i  ishlaydi.  Afrika  va  Osiyo  davlatlarining  ba‘zilarida  bu  ko‗rsatkich 

yanada  yuqori  (masalan,  Nepalda  90%).  Ayni  vaqtda,  rivojlangan  mamlakatlarda 

sanoatning  ―pastki‖  qatlamlarini  rivojlanayotgan  mamlakatlarga  ko‗chishiga 

o‗xshab, ularda qishloq xo‗jaligining intensiv shakli saqlanib qolmoqda.  

Qishloq  xo‗jaligida  aholi  bandligining  qisqarib  borishi  dastlab,  Britaniyada, 

so‗ngra Belgiya, Niderlandiya, Daniya, AQSh va boshqalarda kuzatilgan. Natijada, 

hozirgi  kunda  bu  mamlakatlarda  bir  fermer,  taxminan,  80  va  undan  ortiq  kishini 

oziq-ovqat  bilan  ta‘minlashga  qodir.  Vaholanki,  rivojlanayotgan  mamlakatlarda 

---