Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

148 

 

holda portlarni (bandargohlarni) qurish nuqtai nazaridan qulay va noqulay bo‗lishi 

mumkin. 

Temir yo‗l transportining tabiiy omillarga bog‗liqligi boshqalarga qaraganda 

ancha kam. Dunyoning ayrim mamlakatlarida (Boliviya, Peru) temiryo‗llar 4700-

4800  m  dengiz  sathidan  balandlikda  joylashgan.  Tog‗  mintaqalarida  temiryo‗llar, 

odatda, daryo bo‗ylab, ba‘zi joylarda tunellar orqali o‗tadi, murakkab sharoitda tor 

izli yo‗llar quriladi.  

Temir va avtomobil yo‗llar qurilishida ko‗priklar ham katta ahamiyatga ega. 

Ko‗priklarni  qurish  esa  tog‗  yoki  tekislik  daryolarda  o‗ziga  xos  xususiyatga  ega. 

Tog‗  daryolarida  ko‗priklar  uncha  uzun  emas,  tekislikda  esa  ular  uzun  bo‗lib, 

buning  uchun  uning  tayanchi  qirg‗oqning  qattiq  jinslaridan  iborat  qismiga 

qo‗yiladi.  Umuman,  temir  yo‗llarni  qurish  katta  vaqt  va  mablag‗ni  talab  qiladi, 

ammo ular shunga muvofiq uzoq muddat xizmat qiladi. 

Tabiiy  sharoit,  jumladan,  shamol,  yog‗in-sochin,  bulut,  tuman  avtomobil, 

havo  va  dengiz  transportiga  ancha  ta‘sir  ko‗rsatadi.  Tuproq  va  uning  fizik 

xususiyatlari,  gidrogeologik  sharoit,  ayniqsa,  qattiq  qatlamli  avtomobil  yo‗llarni 

qurishda e‘tiborga olinadi. 

Xo‗jalik  va  aholi  joylashuvi  ham  transport  turi  va  tarkibiga  ta‘sir  etadi. 

Jumladan,  tog‗-kon,  og‗ir  sanoat  rayonlarida  temir  yo‗l,  qishloq  xo‗jaligi 

rayonlarida  avtomobil  transporti,  o‗rmon  xo‗jaligida  daryo  transporti  katta 

ahamiyatga ega bo‗ladi. Sanoat va qishloq xo‗jaligi yaxshi rivojlangan, aholi zich 

joylashgan  voha  va  vodiylarda,  shahar  atrofida,  rekreatsiya  rayonlarida  transport 

tizimi shunga mos ravishda mukammal hududiy majmua ko‗rinishida shakllanadi.  

Transportning joylashuviga siyosiy geografik omil ham ta‘sir qiladi. Masalan, 

sobiq  SSSRning  tarqalishi  va  yangi  mustaqil  davlatlarning  paydo  bo‗lishi 

natijasida  ichki  chegaralar  tashqi  davlat  chegarasiga  aylandi,  mamlakat  ichki 

qismlarini  bog‗lovchi  transport  tizimini  shakllantirish  zaruriyati  tug‗ildi. 

---