Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

147 

 

borishi 

markazdan 

uzoqlashishni, 

yiriklashuvi 

esa 

boshqa 

markazga 

yaqinlashuvdan  darak  beradi.  Bu  haqda  yo‗lning  sifatini  o‗zgarib  borishi  ham 

o‗ziga  xos  belgi,  ko‗rsatkich  (indikator)  hisoblanadi.  Yo‗li  yaxshi  davlat  boy 

bo‗ladi, boy davlatning yo‗li esa har doim ham yaxshi bo‗lavermaydi. 

Transport  uzoqni  yaqin  qiladi,  masofa  va  vaqtni  uyg‗unlashtirib,  ularni 

tejashga  olib  keladi,  mayatniksimon  migratsiyani  kuchaytiradi.  Ishlab  chiqarish 

sohasida  u  mujassamlashuv,  ixtisoslashuv,  kooperatsiya  va  kombinatlashuv  bilan 

chambarchas bog‗liq. 

Mamlakat  va  rayonlar,  shaharlarning  iqtisodiy  geografik  o‗rni,  salohiyat  va 

imkoniyatlarini  amalga  oshiruvchi,  joyning  iqtisodiy  va  demografik  sig‗imini 

belgilovchi omil ham transportdir. U hududlarni bir-biri bilan bog‗laydi, mintaqa, 

milliy  va  jahon  ho‗jaligini  mukammal  sistema  tarzida  shakllantiradi.  Bir  vaqtlar 

N.N.Baranskiy:  ―Volga  Rossiyani  Osiyo  mamlakatiga,  Dnepr  O‗rta  Dengiz 

mamlakatiga  aylantiradi‖,  deb  aytgan  edi.  Agar  bizning  Amudaryo  va  Sirdaryo 

ham  Jahon  okeaniga  bevosita  chiqqanda  edi,  ehtimol  o‗lkamizning  geosiyosiy 

mavqei, xo‗jaligi va madaniyati yanada boshqacha bo‗lar edi. 

Transport  ayniqsa  tashqi  savdo  bilan  aloqador.  Binobarin,  mamlakat-ning 

savdo  aloqalari,  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlar  negizida  transport  tizimi  yotadi. 

Xuddi  shu  o‗rinda  milliy  iqtisodiyotini  rivojlantirishda  katta  ahamiyatga  ega 

bo‗lgan  erkin  iqtisodiy  mintaqalar  yoki  majmualarni  (EIM),  texnopolislarni 

vujudga keltirishda transport rolini ta‘kidlash joiz. 

Shunday qilib, ijtimoiy va iqtisodiy hayotning biror qismi yo‗qki, u transport 

bilan bog‗liq bo‗lmasa. Sanoat, qishloq xo‗jaligi, aholi joylashuvi, aholiga xizmat 

ko‗rsatish tarmoqlarining hududiy tashkil etilishi transport omiliga asoslanadi.  

Endi  transportning  o‗zini  joylanishiga  ta‘sir  qiluvchi  omillarni  ko‗rib 

chiqaylik. Qadimda transport, xususan, dengiz va daryo transporti tabiiy sharoitga 

bog‗liq bo‗lgan. Hozir ham qit‘a va mamlakatlarning qirg‗oq chizig‗i, shakli tabiiy 

---