Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

138 

 

Qishloq xo‗jaligi makroiqtisodiy tarmoq sifatida, asosan, ikki katta sohadan, 

ya‘ni  dehqonchilik  va  chorvachilikdan  tashkil  topgan.  Jahon  qishloq  xo‗jaligida 

dehqonchilik oldinda turadi. Biroq, shunday bo‗lsa-da, dehqonchilik va umuman, 

qishloq  xo‗jaligida  tarmoqlarning  turlanishi  sanoatga  nisbatan  sustroq  bormoqda. 

Ayni  vaqtda  qishloq  xo‗jaligidagi  ayrim  yangi  yo‗nalishlar  –  broller 

parrandachiligi,  teplitsa  (issiqxona)  xo‗jaligi,  sut  va  go‗sht  fabrikalari  o‗zlarining 

tashkil qilinishiga qarab ko‗proq industrial sohaga yaqin turadi. 

So‗nggi  yillarda  ba‘zi  bir  mahsulotlarning  yetishtirilishi  (pomidor,  bodring, 

ziravorlar  va  b.)  mavsumiy  xususiyatini  yo‗qotib  bormoqda.  Masalan,  Toshkent 

bozorlarida  bunday  mahsulotlar deyarli  yil davomida  mavjud.  Albatta, bu  o‗rinda 

―geografik  konveyr‖ning  roli  ham  bor.  Chunki  yuqoridagi  qishloq  xo‗jalik 

mahsulotlarini yetkazib turish turli hududlarda, ularning agroiqlimiy sharoitlaridan 

kelib chiqqan holda, navbatma-navbat amalga oshiriladi. 

Yana  shuni  qayd  etish  joizki,  ayrim  qishloq  xo‗jaligi  mevalarining 

geografiyasi tobora kengayib bormoqda. Chunonchi, anjir, anor va, ayniqsa, xurmo 

faqat  alohida,  subtropik  rayonlarning  mevasi  bo‗libgina  qolmay,  ular  endigi 

sharoitda ko‗pgina hududlarda yetishtirilmoqda. 

Qishloq  xo‗jaligi  tarmoqlarini  joylashtirishga  tabiiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy 

omillar  ta‘sir  ko‗rsatadi.  Tabiiy  komponentlar  ichida,  eng  avvallo,  iqlim,  suv  va 

tuproq,  ya‘ni  agroiqlimiy  resurslarning ahamiyati  katta.  Iqlim  sharoitlari,  harorat, 

yer osti va yer usti suvlari, tuproq xususiyatlari qishloq xo‗jaligining tarmoqlar va 

hududiy tarkibini ko‗p jihatdan belgilab beradi. 

Foydali  harorat,  ya‘ni  yig‗indisi  yil  davomidagi  sutka  haroratining  +100°C 

dan  yuqorisi  va  ijobiy  harorat  yig‗indisi  (erta  bahordan  to  kech  kuzgacha  ijobiy 

haroratning  yig‗indisi)  o‗simliklarning  pishib  yetishi  uchun  talab  qilinadigan 

vegetatsiya  davrini  shakllantiradi.  Masalan,  paxta  uchun  birinchi  ko‗rsatkich  eng 

kamida +2000°C, ikkinchisi +4000°C bo‗lishi kerak. 

---