Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

135 

 

taklif, soliq va kredit, narx-navo va davlatning maxsus mintaqaviy siyosati ta‘sirida 

amalga oshiriladi. 

Eng muhimi, joylashtirilgan korxona tadbirkor uchun ham, davlat uchun ham 

qulay  va  arzon  bo‗lishi  kerak.  Qulaylik  –  transport  xarajatlari  kam,  ekologik 

jihatdan maqbul, arzon demakdir. Kelajakda mahsulot qiymatiga, tannarxiga unga 

ishlatilgan  xomashyo  sarf-xarajatlari,  ya‘ni  ―resurs  uchun  to‗lov‖  ham  kiritilishi 

kerak.  Zero,  bozor  munosabatlari  davrida  u  yoki  bu  resursni  qazib  olgan 

hududning  ijtimoiy-iqtisodiy  manfaatlari,  atrof-muhitga  ko‗rsatilgan  zarar  albatta 

qoplanishi lozim. 

Sanoat  tarmoqlarining  hududiy  majmua  yoki  rayon  tashkil  etish  qobiliyati 

ham  har  xil.  Masalan,  kimyo  va  neftni  qayta  ishlash,  o‗rmon,  yog‗och  va 

sellyuloza,  elektr  energetika,  qora  va  rangli  metallurgiya  kabilar  boshqa  sanoat 

tarmoqlari  bilan  yaqindan  aloqada  bo‗lib,  ular  ko‗pincha  birgalikda,  ya‘ni 

tarmoqlarar  va  hududiy  majmua  shaklida  tashkil  etiladi.  Chunonchi,  neftni  qayta 

ishlash  ―boyib  ketish‖  imkoniyatiga  ega,  binobarin,  bunday  sanoat  korxonalari 

joylashgan shahar tez orada o‗sish markaz va qutblariga aylanishi mumkin. 

Arzon  elektr  energiya  beruvchi  suv  elektr  stansiyalari  ham  o‗ziga  boshqa 

sanoat  korxonalarini  chaqiradi.  Odatda,  bunday  markazlarda  rangli  metallurgiya, 

transformator zavodlari barpo etiladi. Qurilish materiallari sanoati (ayniqsa, sement 

ishlab chiqarish) esa rangli va qora metallurgiya, IESlar mavjud bo‗lgan joylarda 

tashkil etiladi.  

Turli xil sanoat tarmoqlarning shakllanishi tarmoqlararo majmualarni vujudga 

keltiradi.  Agar  ular  bir  joyda  o‗rnashgan  bo‗lsa,  bunday  majmualar,  ayni  vaqtda, 

hududiy  majmua  holatida  ham  bo‗ladi.  Shu  bilan  birga,  alohida  sanoat 

tarmoqlarining  mujassamlashuvi  ham  hududiy  majmua  (aglomeratsiya)  shaklida 

bo‗lishi  mumkin.  Bunga  mashinasozlik,  yengil  va  oziq-ovqat  sanoati  rayonlari 

misol bo‗la oladi. 

---