Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

132 

 

tegishli.  Chunonchi,  Kareliyada  o‗rmon,  Uralda  qora  metallurgiya,  Donbassda 

shaxta,  O‗zbekistonda  to‗qimachilik,  Irkutskda  oltin  saralash  mashinasozligi 

rivojlangan va h.k.  

Shunday  qilib,  mashinasozlik  mahsulotiga  qarab  uni  joylashtirishga 

xomashyo (metall), ishchi kuchi, iste‘mol, ilm-u fan, geografik o‗rin omillari ta‘sir 

ko‗rsatadi.  Tabiiyki,  dengiz  kemasozligi  quruqlik  ichkarisida  emas,  port 

shaharlarda  joylashtiriladi.  Xuddi  shunga  o‗xshash  stanoksozlik,  elektrotexnika, 

traktorsozlik  kabi  juda  ko‗p  mashinasozlik  tarmoqlari  o‗ziga  xos  hududiy  tashkil 

qilish  xususiyatlariga  ega.  Albatta,  bu  sanoat  tarmog‗i  uchun  kooperatsiya  shakli 

muhimligi  tufayli,  uning  markazlari  qulay  transport  geografik  o‗ringa  ega 

bo‗lishlari ham lozim. 

Kimyo va neftni qayta ishlash sanoati. Asosiy kimyo uchun  xomashyo omili 

uncha muhim emas. Chunki bu sanoat turli xil xomashyo: o‗simlik, mineral, ishlab 

chiqarish chiqindilari, hatto suv va havo asosida ham tashkil etilaveradi. Binobarin, 

kimyo  sanoatini  hududiy  tashkil  etish  katta  erkinlikka  ega.  Ammo  unga  ta‘sir 

etuvchi boshqa kuchli omil mavjud – bu ham bo‗lsa ekologiyadir. 

Neftni  qayta  ishlash  zavodlari  xomashyo  rayonlariga  ko‗ra  iste‘mol 

rayonlarida ko‗proq uchraydi. Xom neftni keltirib turli xil mahsulot olish, ularning 

barchasini  alohida-alohida  keltirishdan  ko‗ra  arzonroq,  qulay  va  xavfsizroqdir. 

Ba‘zan  bunday  zavodlar  magistral  neft  quvurlari  o‗tgan  joylarda  ham  tashkil 

etiladi. 

Kimyo  sanoati  uchun  suv  va  elektr  energiyasi  omili  ham  ahamiyatli.  Shu 

sababdan bo‗lsa kerak, Chirchiq yirik kimyo sanoati markaziga aylangan. 

O‗rmon, yog‗ochni qayta ishlash va sellyuloza-qog‗oz sanoatini joylashtirish 

ham  o‗ziga  xos.  Jumladan,  yog‗ochni  qayta  ishlash  aksariyat  hollarda 

o‗rmonzorlarga  yaqin  joylarda  amalga  oshiriladi,  chunki  40  foizgacha  yog‗och 

(novda  va  shox-shabbalar)  chiqindiga  ketadi.  Sellyu-loza-qog‗oz  ishlab  chiqarish 

---