Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

128 

 

Yuqoridagi  tarmoqlar  orasida  eng  an‘anaviy,  qadimiy  tarixga  ega  bo‗lgani, 

shubhasiz,  yengil  (to‗qimachilik)  sanoatidir.  U  dastavval  manufakturadan 

boshlanib,  so‗ngra  yirik  mashina  industriyasiga  o‗tdi,  boshqa  sanoat 

tarmoqlarining  rivojlanishiga  turtki  berdi.  Albatta,  oziq-ovqat,  metallni  qayta 

ishlash  sanoatlari  ham  ancha  qadimiy.  Ayni  vaqtda,  mashinasozlik,  elektr 

energetika  va  kimyo  nisbatan  ―yangi  tarmoq‖  bo‗lib,  ular  hozirgi  zamon  ilmiy-

texnika taraqqiyotini aks ettiruvchi tarmoqlar jumlasiga kiradi. 

Sanoat tarmoqlari og‗ir va yengil, ya‘ni ishlab chiqarish vositalari va iste‘mol 

mollari  ishlab  chiqaruvchi  yirik  guruhlarga  (A  va  B)  ajratiladi.  Biroq  bunday 

ajratish shartli bo‗lib, ular orasidagi farq borgan sari qisqarib bormoqda. 

So‗nggi  yillarda  sanoat  tarmoqlari  tarkibida  quyidagi  o‗zgarishlar  sodir 

bo‗lmoqda: 

- 

sanoat 

tarmoqlarining 

yanada 

parchalanib 

borishi, 

yangi-yangi 

tarmoqlarning vujudga kelishi; 

-  tarmoqlar  orasida  integratsiya  jarayonlarining  rivojlanishi,  tarmoqlararo 

majmualarning shakllanishi; 

-  fan-texnika  yutuqlari  bilan  bevosita  bog‗liq  tarmoqlarning  tezroq 

rivojlanishi. 

Sanoatning  tarmoqlar  tizimini  baholashda,  eng  avvalo  uning  turlanganligini 

(diversifikatsiyalashuvini) 

hamda 

yangi 

texnologiyalarga 

asoslangan 

tarmoqlarining  mavjudligini  e‘tiborga  olish  kerak.  Ba‘zi  rayonlar  faqat  tog‗-kon, 

xomashyo  qazib  olishga  ixtisoslashgan,  boshqalarida  esa,  asosan,  ta‘mirlovchi 

sanoat korxonalari bo‗lishi mumkin. Tabiiyki, bunday rayonlarning sanoati yaxshi 

rivojlanmagan. 

Sanoat  tarmoqlarini  hududiy  tashkil  etish  o‗ziga  xos  xususiyatga  ega.  Ular 

iqtisodiy  geografik  makonda  yoki  kartada  nuqtasimon  shaklga  ega.  Demak, 

mazkur  tarmoqda  ishlab  chiqarish  va  hududiy  mujassamlashuv  darajasi  ancha 

---