Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

105 

 

shunga  o‘xshash  Osiyo-Tinch  okeani  regioni,  Shimoliy  Amerikada  ham  yirik 

mamlakatlararo  iqtisodiy  tizimlar  paydo  bo‘lmoqda.  Ehtimol,  kelajakda  ular 

MDH  hududida,  jumladan,  O‘rta  Osiyo  va  Qozog‘iston  mintaqasida  ham 

shakllanishi  mumkin.  Buning  oqibatida,  xalqaro  mehnat  taqsimotining  asosiy 

subyekti  sifatida  alohida  mamlakatlar  emas,  balki  ko‘proq  mamlakatlararo 

iqtisodiy uyushmalar katta ahamiyatga ega bo‘ladi.

 

Bozor  munosabatlari,  «bozor»  garchi  sharqona  mazmunga  ega  bo‘lsada, 

uning  hozirgi  mohiyati  butunlay  boshqacha.  To‘g‘ri,  bozorlar  (bizning  an‘anaviy 

tushunchamizga  ko‘ra)  dastavval  sharqda  vujudga  kelgan.  Keyinchalik  u  O‘rta 

Osiyo va Yaqin sharq, so‘ngra O‘rta dengiz, u orqali Pireney yarim oroliga, ya‘ni 

Ispaniya va Portugaliyaga o‘tgan. Buyuk geografik kashfiyotlardan keyin «bozor» 

so‘zi Atlantika okeanidan o‘tib, Janubiy va Markaziy Amerikaga borib yetdi. Ana 

shunday  evolutsiya  va  geografiyaga  ega  bo‘lgan  bozor  o‘zimizga  yangi  ma‘no 

kasb etgan holda «qaytib keldi». 

Qadim  –  qadimda  ham  xalqlarimiz  bozorni  pul,  pul  muomalasi  bilan 

uyg‘unlashtirishgan. Darhaqiqat, hozirgi kunda bozor, bozor munosabatlari bu pul 

demakdir.  Ammo  bugungi  sharoitda  pul  doimo  harakatda,  muomalada  bo‘lishi, 

qo‘shimcha qiymat yaratishi, aylanishi kerak («pul pulni topadi», deyishadi). 

Demak, pul harakatda bo‘lishi shart. Bundan bozor munosabatlarining yana 

bir hususiyati kelib chiqadi, ya‘ni vaqt. Bozor sharoitida vaqtning iqtisodiy qiymati 

nihoyatda oshadi, davr zichlapadi, intensivlashadi, Munki  «vaqting ketdi, naqding 

ketdi», deb bejiz aytishmagan. 

Bozor  munosabatlariga  allaqachon  o‘tgan,  bu  borada  boy  tajribalarga  ega 

bo‘lgan  rivojlangan  mamlakatlarda  vaqtdan  samarali  foydalanishga  katta  e‘tibor 

berilmoqda.  Yirik  korxona  yoki  korporatsiyalar,  firmalar  o‘zaro  iqtisodiy 

aloqalarida,  «oldi-bordi»  munosabatlarida  so‘ralgan,  buyurilgan  narsani  ayni  o‘z 

---