Iqtisodiy tahlil va uni turlarga ajratish Iqtisodiy tahlilda axborot turlari va ularning manbalari Iqtisodiy tahlil shakllari

Reja:

1. 
   Iqtisodiy tahlil shakllari
   
2. 
   Iqtisodiy tahlil va uni turlarga ajratish
   
3. 
   Iqtisodiy tahlilda axborot turlari va ularning manbalari 
   

1. Iqtisodiy tahlil shakllari
Jahonda 2008-yildan so‘ng ro‘y bergan global moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozni ilmiy tadqiq qilish asosida uning boshlanishiga sabab bo‘lgan 
voqeliklar birma-bir topilib, ularning shakli hamda mazmuni aniqlanib, 
salbiy hodisaga ko‘rsatgan ta’sirlar o‘rganilmoqda. 
Agar moliyaviy iqtisodiy inqirozning keltirib chiqargan sabablariga 
e’tibor qilsak, ularni shartli ikki makroiqtisodiy hamda mikroiqtisodiy 
darajadagi yirik guruhga bo‘lish mumkin. Bular to‘g‘risida ommaviy, 
ilmiy matbuotlarda ko‘p yozilmoqda.  
Mikroiqtisodiy darajadagi sabablarga ko‘plab xo‘jalik subyektlari 
tomonidan biznes-rejalarning ilmiy asosda tuzilmaganligi, moliyaviy 
hisobotlardagi ko‘rsatkichlarining iqtisodiy asossiz oshirib ko‘rsatilishi, 
aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan chiqarilgan aksiyalarning qiymati 
uning haqiqatdagi aktivlariga muvofiq kelmasligi, mazkur holatlarga 
auditorlik firmalari jiddiy munosabatlar bildirmagani, hamkorlar salo-
hiyatini yetarlicha o‘rganmay ular bilan iqtisodiy hamkorlikni yo‘lga 
qo‘yish kabilarni ko‘rsatib o‘tishimiz mumkin. 
Bunday voqeliklarni ommaviy tarzda sodir bo‘la boshlagani iqti-
sodiy subyektlardagi xo‘jalik mexanizmida, shu bilan birga uning mu-
him elementi bo‘lgan hisob tizimida ham bir qator jiddiy kamchiliklar 
mavjudligini ko‘rsatib berdi. Ayniqsa, bu kamchiliklar xo‘jalik faoliya-
tini iqtisodiy tahlil qilish ishlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Agarda 
xo‘jalik subyektlari har bir iqtisodiy voqelikni ilmiy asosda chuqur tahlil 
qilib boshqaruv qarorlarini o‘z vaqtida qabul qilganlarida edi, jahon 
miqyosida inqiroz tufayli o‘z faoliyatini to‘xtatgan, bankrot bo‘lgan 
korxonalar soni bu darajada ko‘p bo‘lmas edi. 
Chunki xo‘jalik subyekti faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish uni har 
tomonlama bilish, resurslarni samarali boshqarish, investitsiyalar jalb 
qilish, boshqa korxonalar bilan iqtisodiy munosabatlar o‘rnatish hamda 
turli maqsadlar uchun muhim ahamiyatga ega.  
Jahonda ro‘y bergan inqirozga qaramasdan respublikamiz hisob ti-
zimida, xususan xo‘jalik subyektlari faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish
borasida va uni rivojlantirishda ko‘plab ijobiy ishlar amalga oshirildi 
hamda bu jarayon hozirda ham davom ettirilmoqda. Mazkur ijobiy 
ishlar, ko‘plab turdagi shu kabi tadbirlar bilan birgalikda respublikamiz 
iqtisodiga, jumladan, xo‘jalik subyektlari faoliyatiga global inqirozning 
salbiy ta’sirlarini yumshatish va uni talofatlarsiz yengib o‘tishga qara-
tilgan omillar bo‘lib hisoblandi. Hatto, jahonda inqirozning davom 
etishiga qaramasdan 2008–2011-yillar bo‘yicha respublikamizda yalpi 
ichki mahsulotning o‘sishi o‘rtacha 8 foizdan yuqori bo‘lishiga erishildi. 
Xalqaro xo‘jalik tizimidagi jiddiy o‘zgarishlar, respublikamizda esa 
iqtisodiy islohotlar ko‘lamining, ham kengayib, ham chuqurlashib bori-
shi, shuningdek, inqirozning milliy iqtisodiyotlarga ko‘rsatayotgan ta’-
sirlari xo‘jalik subyektlari faoliyatini yanada obyektiv iqtisodiy tahlil 
qilish zarurligini talab qilmoqda. Bu esa iqtisodiy tahlil borasidagi ish-
larni davr ehtiyojlari asosida takomillashtirish vazifasini yuzaga chiqar-
moqda. Aynan shu paytning o‘zida raqobatdosh iqtisodiyotni shakllan-
tirishga erishish mazkur masalaning dolzarbligi va uning ahamiyatini 
yanada oshirmoqda. 
Iqtisodiy tahlil maqsad, vazifalar, mazmun, shakl, makon va zamon-
ga ko‘ra, foydalaniladigan manbalar, kim tomonidan o‘tkazilishidagi uy-
g‘unlik va yaxlitlik bo‘yicha turlarga ajratilsa, maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. Shu jihatdan: 
– moliyaviy tahlil; 
– boshqaruv tahlili; 
– tezkor tahlil; 
– joriy tahlil; 
– istiqbolli tahlil; 
– kompleks tahlil; 
– tizimli tahlil; 
– funksional qiymatli tahlil; 
– mavzuga oid tahlil; 
– stoxastik tahlil; 
– determinallashgan tahlil; 
– marjinal tahlil; 
– solishtirma tahlil; 
– xo‘jalik faoliyati tahlili; 
– texnik-iqtisodiy; 
– ijtimoiy-iqtisodiy; 
– iqtisodiy-ekologik; 
– diagnostik tahlil; 
– ichki tahlil; 
– tashqi tahlil va boshqalar farqlanadi. 
Qayd etib o‘tilgan tahlil turlari korxona faoliyatini o‘rganish va 
boshqarishda o‘z ahamiyatiga ega 2.Iqtisodiy tahlil va uni turlarga ajratish    Moliyaviy tahlil 
Moliyaviy tahlil – korxonaning aktivlari, majburiyatlari, kapitali, 
moliyaviy natijalari, asosiy vositalari, pul oqimlari va ularning holati, 
tarkibi, o‘zgarishlarini ta’sir qiluvchi omillar hamda maxsus ko‘rsatkich-
lar tizimi asosida tadqiq etish va o‘rganishdir. 
Mazkur tahlil turining maqsadi korxonaning moliyaviy holatini turli 
tomonlariga, barqarorligiga, moliyaviy salohiyat va raqobatdoshligiga 
baho berishdir. 
Moliyaviy tahlilning asosiy vazifalari korxonaning mulki va uning 
shakllanish manbalari, moliyaviy natijalar, asosiy vositalar, pul oqimlari, 
xususiy kapital va ular bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkichlarni o‘rganish-
dir. Bunda korxonaning moliyaviy barqarorligi, holati, mol-mulk tarkibi, 
manbalarning joylashuvi, mablag‘lar harakatchanligi, to‘lov qobiliyati, 
foyda va zararlarning faoliyat turi hamda shakllanishi bo‘yicha, pul 
oqimlarining to‘g‘ri tashkil etilgani va uning korxona amaliy faoliyatiga 
mos kelishi, xususiy kapitalning ko‘payishiga ta’sir etayotgan omillar 
shu kabilarga e’tibor qaratiladi.  
Moliyaviy tahlilning axborot manbalarini moliyaviy hisobot shakl-
lari va unga ilova qilingan rasmiy hujjatlar tashkil etadi. Mazkur turdagi 
hisobot shakllari ommaviy-axborot vositalarida ochiq e’lon qilinadi.