Iqtisodiy tahlil

1-chizma. Korxona marketing tahlili tizimi.


2. Marketing tizimidagi tahlil turlari va ularning asosiy usullari

Marketing tadqiqotida tahlilning turli metod va usullaridan foydalaniladi. Marketing faoliyati tahlilida qo’llaniladi-gan metodlardan ayrimlari quyidagilardan iborat:

1. 
   An`anaviy usullar:
   

• 
  analitik ko’rsatkichlar tizimi;
  
• 
  omilli modellashtirish;
  
• 
  taqqoslash, guruhlashtirish va boshqalar.
  

2. 
   Iqtisodiy matematik usullar tahlil etilayotgan ko’rsat-kichlar o’rtasida tasodifiy stoxastik bog’lanish bo’lgan hollarda qo’llaniladi. Marketing tadqiqotlarini olib borishda eng ko’p qo’l-laniladiganlari quyidagilardan iborat:
   

– keng o’lchovli metod (birinchi galda klaster tahlili) marketing xulosalarining asosga ega ekanligi bilan bog’liq muammolarni yechishda qo’llaniladi. Masalan, sotish hajmiga bir-biri bilan bog’liq bir qancha omillardan eng muhimlari baho, raqobatbardosh-lik, reklama xarajatlari va hokazolarning ta`sir etish darajasi aniqlanadi;
– regressiv va korrelyatsiya metodlari o’zgaruvchan guruhdagi ko’rsatkichlar o’rtasidagi bog’liqlik qanchalik jips ekanligini aniqlashda keng qo’llaniladi;
– statistik metod – ommaviy, takrorlanib turadigan hodisa-lar va bozor holatini kuzatishda foydalaniladi;
– qaror chiqarish nazariya metodi – marketing faoliyatida bunday nazariyalar bozordagi holat o’zgarishiga iste`molchilarning munosabatini aniqlashda ishlatiladi. Boshqarish faoliyatining samaradorligi ko’pincha qabul qilinayotgan qarorlarga bog’liq. Korxonadagi muammolar va ularning aniq yechimi boshqaruvchiga yuklangan, ishlab chiqarish, texnikaviy, ijtimoiy, iqtisodiy, marketing va huquqiy vazifalar qarorlarni to’g’ri qabul qilish va o’z vaqtida bajarilishiga bog’liq.
– variatsion tahlil marketing faoliyatiga ta`sir etuvchi omillar analitik yo’l bilan bajariladigan ishlarga aloqasi yo’q bo’lgan hollarda qo’llaniladi.
– chiziqli va chiziqsiz programmalashtirish xo’jalik jarayon-larini funktsiya va cheklanishlarda qatorli tarzda programmalash-tirish va ularni boshqarish bo’yicha muqobil qatorlardan eng optimal variantini aniqlashda qo’llaniladi.

3. 
   Evristik metod – shakllanmagan metod bo’lib bozor jarayoni mutaxassislarining tajribasi, sezish qobiliyatlari orqali marketing bilan bog’liq masalalar yechimi topiladi.
   

– “Del fa metodi. Bu metod diqqatga sazovor va samarali hi-soblanadi. Uning mohiyati shundaki, ekspert so’rovlari bir necha bosqichda olib boriladi, so’rov natijasiga ko’ra bildirilgan g’oya-lar anonim xususiyatiga ega, ekspertlarning bir-biri bilan mulo-qotda bo’lishi cheklangan.
– jamoa g’oyasining paydo bo’lishi metodi (“miyaga hujum” metodi). Bu metod ekspertlarning ijodiy jarayonda faol qatnashuvi-ga asoslangan.
– xavf nazariyasi – tuzumning nobarqarorligini o’rganuvchi va bashoratlovchi xavfning yuzaga kelish belgilarini aniqlash maqsa-didagi analitik dastur.

4. 
   Matritsa usuli – yakuniy ifoda va natijaviy ko’rsatkich-larga ta`sir etuvchi omillarni juftlik, birlik va ko’plik koef-fitsientlarda aniqlash. Ulardan eng muhimlari quyidagilardan iborat:
   

– SWOT analiz (tahlil) – korxonaning kuchli(S) va bo’sh bo’g’inlari(W)ni aniqlaydigan, shuningdek, bozor imkoniyatlari(O) va holatlari(T)ni o’rganadi. Bunday tahlil natijasiga ko’ra korxona va uning mahsulot turlarini raqobatbardoshligi baholanadi, bozor strategiyasi shakllanadi. Marketing faoliyatini tahlili ikki guruhga bo’lib o’rganiladi.
– Strategik tahlil marketing tizimida korxonani uzoq muddatga mo’ljallangan bozorni prognozlashdagi pozitsiyasidir.
– Tezkor (taktik) tahlil – korxonaning bozor jarayonini hisobga olgan holda joriy imkoniyatlarini faol o’rganish, ya`ni qisqa muddatdagi tutgan yo’lidir. Tezkor tahlil ma`lumotlari asosida bozor talabiga mos keladigan, yuqori foyda keltiradigan, pul mablag’larini tushumini muntazam ta`minlay oladigan puxta as-sortiment dasturini ishlab chiqish imkoniyati yaratiladi. Korxona mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bo’yicha optimal dasturning shakllanishi bo’yicha variantlarni ishlab chiqadi.