Iqtisodiy nazariyada institutsionalizmning yo'nalish sifatida xususiyatlari

Savol 38 39. Faqat ijtimoiy va sof xususiy manfaatlar tushunchasi va ularning nisbati
Muayyan turdagi muayyan tovarlarni belgilash ularning xususiyatlariga bog'liq: iste'molning raqobatbardoshligi, iste'moldan chiqarib tashlash, yon ta'sirlarning mavjudligi.
Birinchi ikkita mezondan foydalanib, quyidagi jadvalni yaratishingiz mumkin:

Ko'pgina tovarlar iste'molning yuqori raqobatbardoshligi va iste'moldan chiqarib tashlash xususiyatlariga ega. Bunday yaxshilikning har bir birligi buyurtma to'lovi uchun sotilishi mumkin.

Sof ijtimoiy manfaatlar iste'moldan va iste'molda raqobatbardosh bo'lmagan xususiyatlarga ega. Bunday foyda iste'mol birliklariga bo'lolmaydi va qismlarga sotiladi. Tabiiy imtiyozlarga erkin kirish ko'pincha resurslarni haddan tashqari ekspluatatsiya qilishga olib keladi, ba'zan esa ularning to'liq tanazzulga uchrashiga olib keladi.
"Istisno qilingan ijtimoiy manfaatlar" degan tushunchani ajratib ko'rsatish kerak. Iste'molning jamoaviy xususiyatiga qaramasdan (tabiatdan foydalanish, soliqlar, jarimalar, litsenziyalarni saqlash va h. k.) cheklanishi mumkin bo'lgan bunday imtiyozlar. Aslida, har qanday foyda yuqorida tavsiflangan barcha usullar bilan ifodalanishi mumkin. Savol-bu usullarning har birida yaxshi bo'lish xarajatlari.
Savol 40. Bir uchuvchi muammo va uning YIINDAGI o'rni
1965da M. Olson "kollektiv harakatlar mantig'i" kitobini nashr etdi, unda u birinchi marta bu muammoni hal qildi.
Bezbiletnik muammosi umumiy xarajatlarda ishtirok etmasdan iqtisodiy agentlar tomonidan foyda olish imkoniyati tufayli o'zaro manfaatli jamoaviy harakatlarni amalga oshirishning qiyinchilikidir. Bunday imkoniyat shaxslar tomonidan faqat ijtimoiy manfaatlar iste'mol qilinganda paydo bo'ladi.
Jamiyat har qanday fuqaroning soliqlarni to'lamaydimi yoki yo'qmi va qancha pul to'lashidan qat'i nazar, barcha imtiyozlardan foydalanishi mumkin bo'lgan muammo bilan to'qnash kelmoqda. Natijada, maxsus mexanizmlar va majburlash bo'lmasa, samarasiz holat, soliq to'lovlarining past darajasi va natijada tranzaktsion mahsulotlarning etishmasligi amalga oshiriladi. Olsonning kollektiv harakatlar nazariyasiga muvofiq, bir uchuvchi muammoni hal qilish uchun bir nechta variant mavjud:
1) kichik guruh
Bunday guruh a'zolari biznes, siyosat, bo'sh vaqtlardagi do'stona munosabatlar yoki manfaatlarning umumiyligini bog'lashlari mumkin. Keyin ularning munosabatlari shaxsiy va mahalliylashtiriladi . Ular bir-birlari bilan osongina muzokaralar olib borishadi va jamoaviy harakatlarga rozi bo'lishadi.
2) katta guruh
Guruhning kattaligi qanchalik katta bo'lsa, uning foydasining kichik qismi uning o'rtacha a'zosiga o'tadi va shuning uchun jamoaviy harakatlarda ishtirok etish istagi kamroq bo'ladi va guruh uchun o'tkirroq bo'ladi. Olson tomonidan katta guruhlarda uchuvchi muammolarni hal qilishning asosiy vositasi tanlangan yoki tanlangan rag'batlardir.
Selektiv imtiyozlar-bu jamoatchilik yoki jamoaviy manfaatlar bilan ta'minlashga hissa qo'shadimi yoki yo'qmi, shaxslarga nisbatan qo'llaniladigan imtiyozlar. Ijobiy (mukofot) yoki salbiy bo'lishi mumkin (soliqlarni to'lamaganlik uchun jinoiy jazo, guruhdan ajratuvchi shaxsni istisno qilish) yaxshi.