Iqtisodiy geografiya

Aholining ta’limiy darajasi

Keyingi vaqtlarda geografiya va demografiyada aholining soni bilan bir navbatda uning sifatiga ham katta e’tibor qaratilmoqda. Aholi sifati uning ta’limiy darajasi kasbiy va ijtimoiy tarkibi, sog’lig’i va boshqa belgilar orqali baholanadi. Bunda ta’limiy daraja aholi sifatining eng muhim ko’rsatgichi hisoblanadi.

Quyidagi jadvalda savodxonlik va savodsizlik to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan.

7-jadval.

Jahonda savodsizlarning soni va savodsizlik darajasi.

Mintaqa va mamlakatlar	Katta yoshdagi savodsizlarning soni, mln. kishi	Savodsizlik darajasi, foiz
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar	42	4,4
Rivojlanayotgan mamlakatlar, shu jumladan:	920,6	35,1
Afrikaning Saxroi Kabirdan janub tomonda joylashgan hududlari	138,8	52,7
Arab mamlakatlari	61,1	48,7
Lotin Amerikasi	43,5	15,2
Sharqiy Osiyo	281,0	24,0
Janubiy Osiyo	397,3	53,8

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turganidek iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarga katta yoshdagi barcha savodsiz kishilarning taxminan 4%, rivojlanayotgan mamlakatlarga esa 96,0% to’g’ri keladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda savodsizlik darajasi katta hududiy farqlarga ega. Bu o’rinda Markaziy, G’arbiy, Sharqiy hamda Janubiy Afrika, Arab, Lotin Amerikasi, Sharqiy va Janubiy Osiyo mamlakatlari alohida o’rin egallaydi. Mazkur va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarda savodsizlarning ulushi erkaklar o’rtasida 25%ga teng bo’lsa, ayollar o’rtasida qarib 45%ni tashkil etadi.

Jahonda katta yoshdagi aholining savodsizlik darajasining yuqoriligi bo’yicha qator mamlakatlar ajralib turadi. Masalan Butan davlatida savodsizlik darajasi erkaklar o’rtasida 93%ga, ayollar o’rtasida 95%ga, Afg’anistonda tegishli ravishda 93 va 95%ga, Somalida 82 va 94%ga, Tropik Afrika regionidagi Burkina-Faso, Senegal, Mavritaniya, Gambiya, Niger, Chad, Mali mamlakatlarida 75 va 90%ga teng bundan ham yuqori ko’rsatgichlar Nepal va Gaitiga xosdir.
Savodsizlarning mutloq soni bo’yicha dunyoda Hindiston (281 mln.), Xitoy (224 mln.), Pokiston (43 mln.), Bangladesh (42 mln.), Nigeriya (29 mln.), Misr (16.5 mln.), Braziliya (16 mln.), Eron (14 mln.), Sudan (10 mln.) mamlakatlari peshqadamlik qiladi. Hindistonda katta yoshdagi aholining savodsizlik darajasi 52%ni, Xitoyda 27%ni tashkil etadi.

5.