Iqtisodiy bilim asoslari

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

---

109

109

108

Bilasizmi?

Birinchi jahon urushidan keyin, 1923- yili Germaniyada narxlar 1,3 trillion

marta oshib, giperinflatsiya kuzatilgan. 1985- yili Boliviyada inflatsiya darajasi

8000 % ga yetgan. 1993- yili Braziliyada inflatsiya darajasi 2148 % ni tashkil

qilgan.  1990-  yillar  boshida  esa  sobiq  ittifoq  respublikalarining  barchasida

inflatsiya darajasi yuqori bo‘lgan.

budjetidan maosh oluvchi xizmatchilar, o‘qituvchilar, shifokorlar, harbiylar, nafaqa

oluvchilar,  shuningdek,  mablag‘larini  jamg‘arayotgan  fuqarolar  ko‘proq  zarar

ko‘radi. Chunki, yillar davomida ular yiqqan pul mablag‘lari tezda qadrsizlanib

qoladi.  Shu  bois,  odamlar  banklardan    omonatlarini  olib,  do‘kondan  tovarlar

sotib ola boshlashadi. Natijada, tovar tanqisligi vujudga kelishi mumkin. Inflatsiya

darajasini hisobga olmasdan, pulini birovga qarzga bergan kishilar ham inflatsiyadan

ziyon ko‘rishadi.

Giperinflatsiya davrida narxlar yiliga 50 baravardan ham ko‘pga oshadi. Bu

ishlab chiqarish korxonalari faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish

sur’atlari pasayadi. Tuzilgan bitimlar o‘z kuchini yo‘qotadi, chunki, shartnomadagi

narxlar xomashyo yetkazib beruvchi tomonni qanoatlantirmaydi.

Omonatchilarning o‘z pul mablag‘larini banklardan shoshilinch talab qilishi va

olishi natijasida, banklar bankrotga uchray boshlaydi. Pul mablag‘lari bor banklar ham

qarzga pul berishdan cho‘chib qoladi. Bunday inflatsiya paytida ishlab chiqarilgan

tovarni sotish ham befoyda bo‘lib qoladi. Chunki xomashyo va resurslar narxining

kun sayin oshishi tufayli, tovarni sotishdan tushgan pulga yana shuncha tovar ishlab

chiqarish amri mahol bo‘lib qoladi.

Tadbirkorlar ishlab chiqarish bilan shug‘ullanmay qo‘yishadi. Ko‘plab ishlab

chiqarish  korxonalari  yopiladi.  Ishsizlar  ko‘payadi.  Tadbirkorlar  faqat  qisqa

muddatli  savdo-sotiq  bilan  shug‘ullanadigan  bo‘lib  qoladi.  Chunki  bu  paytda,

pulni qadrsizlanib ulgurmasdan sarflash kerak bo‘ladi.

Giperinflatsiya davrida davlatning bir maromda kechayotgan iqtisodiy siyosati

izdan  chiqadi.  Davlat  budjetining  kamomadi  keskin  oshib  ketadi.  Davlat  o‘z

zimmasidagi ijtimoiy vazifalarni bajarishga mablag‘ topa olmay qoladi. Mamlakatda

ham  iqtisodiy,  ham  ijtimoiy  tanglik  vujudga  keladi.  Giperinflatsiya  natijasida

mamlakat iqtisodiyotining barcha sohalari zarar ko‘radi. 1990- yillar boshida sobiq

ittifoq respublikalarining hammasini inflatsion tanglik qamrab olgan edi.