Iqtisodiy bilim asoslari 8

“KIM OSHDI” SAVDOSI — AUKSION
“Kim oshdi” savdosi — sotuvchi yoki maxsus vositachi firma tomonidan uyushtiriladigan 
savdo tadbiridir. “Kim oshdi” savdosida nima, qayerda, qachon, qanday boshlang‘ich 
narxda sotilishi xaridorlarga oldindan e’lon qilinadi. Tovarni sotib olish niyatida bo‘lgan 
xaridorlar auksionga qatnashish badalini to‘laganlaridan so‘ng, e’lon qilingan kuni 
Sotuvchi va xaridor o‘rtasidagi raqobat
Auksion
belgilangan joyda ular ishtirokida auksion boshlanadi. Auksionchi har bir lotni, ya’ni 
auksionda qo‘yilgan tovar, uning miqdori va boshlang‘ich bahosini e’lon qiladi. Shundan 
so‘ng, xaridorlar ularga oldindan berilgan raqamlarni ko‘tarib, tovarni yuqoriroq bahoda 
sotib olish niyatlari borligini ovoz chiqarib aytishadi. Auksionchi har bir bahoni ovoz 
chiqarib uch marta aytib sanay boshlaydi. Bu paytda kimdir yana ham yuqoriroq bahoni 
aytsa, sanoq yana boshqatdan boshlanadi va hokazo. Savdo eng yuqori narxda sotib 
olmoqchi bo‘lgan yagona xaridor aniqlanguncha davom etadi. 

---

101
100
101
Sof raqobat 
bozori
Monopolistik 
raqobat bozori
Oligopoliya
Monopoliya
Monopolistik raqobat bozori 
deb bir-biriga o‘xshash, turdosh tovarlar juda ko‘p sotuvchilar 
tomonidan sotiladigan, boshqa sotuvchilarning kirishi oson va sotuvchilar tomonidan tovar 
narxiga muayyan nazorat o‘rnatish mumkin bo‘lgan bozorga aytiladi. Bunday bozor turiga 
misol qilib, turli maishiy xizmatlar bozori, umumiy ovqatlanish shoxobchalari, poyafzal 
bozori kabilarni keltirish mumkin.
Oligopoliya
— bir nechta yirik firmalarning monopol bozori. Bu bozorda narxlar bir 
nechta firmalar tomonidan nazorat qilinadi va unga boshqa sotuvchilarning kirishiga muayyan 
to‘siqlar mavjud bo‘ladi. Respublikamizdagi uyali telefon aloqa xizmatlari bozori, salqin 
ichimliklar bozori, muzqaymoq bozori kabi bozorlar oligopoliyaga misol bo‘ladi.
Sof monopol bozorlarida monopolchi — sotuvchi narx ustidan to‘liq nazorat o‘rnatadi. 
Xaridorlarning tanlash imkoniyatlari yo‘q bo‘lgan ligidan ular tovarni monopolchi belgilagan 
narxda sotib olishga majbur bo‘ladilar. Monopolchi bozorda yakka hukmron bo‘lganligi uchun 
uni tovarning sifati, ishlab chiqarishga yangi texnologiyalarni qo‘llash, uni rivojlantirish kabi 
tashvishlar o‘ylantirmaydi. Xullas, monopol bozorining vujudga kelishi nafaqat iste’molchi 
xaridorlar hamyoniga zarar ko‘rsatadi, balki butun iqtisodiyot taraqqiyotiga to‘siq bo‘ladi.