Iqtisodiy bilim asoslari 8

oila-uy xo‘jaliklari
deb ham atashadi.
DAVLAT
Bozorda davlat (hukumat) jamiyatning boshqaruv organi, tabiiy resurslar egasi sifatida 
alohida o‘rin tutadi. Shu sabab, davlat bozorning uchinchi ishtirokchisi sifatida alohida 
ajratiladi. Davlat ham bir tomondan tabiiy resurslarni, davlat idoralari va mahkamalarining 
xizmatlarini, turli xil davlat korxonalarida ishlab chiqarilgan tovarlarni, davlat mulkini sotsa, 
ikkinchi tomondan davlat korxonalari ehtiyojlari uchun bozordan tovarlar, xizmatlar va 
ishchi kuchi sotib oladi. Davlat aholi va korxonalarga o‘z idoralari va mahkamalari orqali 
ko‘rsatgan xizmatlari evaziga turli xil majburiy to‘lovlar, soliqlar ko‘rinishida haq undirib 
oladi. Masalan, bir qarashda aholiga bepul tibbiy xizmat ko‘rsatilayotgandek ko‘rinadi. 
Aslini olganda esa bu xizmat uchun har birimiz daromadimizdan chegirib qolinadigan 
soliq ko‘rinishida haq to‘laymiz.
Shuningdek, bozorning har uchala ishtirokchisi — davlat, ishlab chiqaruvchilar va 
iste’molchilar bozor orqali bir-birlariga pul qarz beradilar hamda oladilar, bir-birlarining 
qimmatli qog‘ozlarini sotib oladilar va sotadilar. Shu tariqa, bozorning har uchala 
ishtirokchisi orasida oldi-sotdi jarayoni sodir bo‘lib, bozorni davriy ravishda harakatga 
keltirib turadi.
RESURSLAR, TOVARLAR, XIZMATLAR VA 
PUL MABLAG‘LARINING AYLANMA HARAKATI
Bozor qatnashchilari bo‘lmish davlat, ishlab chiqaruvchilar va oila-uy xo‘jaliklari 
(iste’molchilar) bozordan nimanidir sotib oladi va nimanidir sotadi. Shu bois, bozorda 
resurslar, tovarlar, xizmatlar va pul mablag‘lari tinmay harakatda bo‘lib, aylanib turadi 
(41-betdagi rasmga qarang).
Uy xojaliklari, ya’ni iste’molchilar o‘zlariga tegishli mulkni, ishchi kuchlarini ish haqi, 
maosh, foiz to‘lovi va foyda kabi pul daromadlari evaziga davlatga hamda ishlab chiqaruvchi 
firma va korxonalarga sotadi. Olingan daromadga esa o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun 
bozordan kerakli xizmatlarni, iste’mol tovarlarini va turli xil mulklarni sotib oladilar. 
1. Bozor ishtirokchilarining mehnat bozoridagi o‘zaro oldi-sotdi munosabatlarini sharhlab 
bering.
2. Kechasi ko‘chalarimizni yoritishga sarflanayotgan elektr energiyasi uchun kim, qaysi 
manbadan haq to‘laydi?
3. Davlat mulkini tejash va avaylash eng avvalo kim uchun muhim?
4. Oilangiz misolida bozordan nima xarid qilayotganingizni va nima sotayotganingizni 
gapirib bering.
5. Tumaningizda faoliyat ko‘rsatayotgan bozor infratuzilmalarini sanab bering.
6. Iqtisodiyotda resurslar, tovarlar, xizmatlar va pul mablag‘lari aylanib turishini tushuntirib 
bering.
7. Bugungi kunda mamlakatimizdagi bozor infratuzilmalari haqida nimalar bilasiz? 
Fikringizni hayotiy misollar yordamida tushuntirishga harakat qiling.